W uprzemysłowionym współczesnym świecie bardzo dużo różnych substancji może wywoływać zmiany w płucach. Po stwierdzeniu, że jest to związane z wykonywanym zawodem, zalicza się je do zawodowych chorób płuc. Należą tutaj omówione wyżej: astma oskrzelowa (piekarzy czy pracowników fabryk antybiotyków), rozedma płuc, włóknienie płuc (płuco farmera, hodowców drobiu) oraz bawełnica i pylice.
- Bawełnica (bysynoza) występuje u osób pracujących w tkactwie. Do chwili obecnej mechanizm powstawania tej choroby jest niejasny. Nie ulega wątpliwości, że objawy jej zależą od działania pyłu (bawełny, konopi, lnu, sizalu) na układ oddechowy. Pył ten jest mieszaniną wielu składników, od startego włókna po występujący w nim materiał biologiczny, np. pleśnie, bakterie i grzyby. Działanie pyłu może być zatem zarówno chemiczne, jak i immunologiczne.
Typowym objawem bawełnicy jest tzw. gorączka poniedziałkowa. Objaw ten polega na znacznym zaostrzeniu dolegliwości po sobotnio-niedzielnym wypoczynku. Po przyjściu w poniedziałek do pracy chory czuje się źle, może pojawić się nawet duszność i gorączka. Bawełnica zasadniczo nie powoduje dających się zauważyć zmian w płucach.
Leczenie jest objawowe, a zapobieganie polega na instalowaniu sprawnych urządzeń odpylających lub stosowaniu specjalnych masek ochronnych.
- Pylice płuc. W chorobach tych wdychana substancja chemiczna zalega w płucach i wywołuje tam zmiany. W zależności od rodzaju pyłu wyróżnia się: pylicę krzemową, węglową, żelazową, talkową, berylową, cynową, grafitową, azbestową i inne. Szczególnie niebezpieczna, z uwagi na rakotwórcze działanie azbestu, jest pylica azbestowa. W wielu krajach stosowanie azbestu (np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki) zostało całkowicie zakazane. W naszym kraju chorobą o społecznym zasięgu jest pylica krzemowa (krzemica). Czysta krzemica powstaje u osób zatrudnionych przy obróbce kamienia (kamieniarzy, pracowników drążących tunele w skałach itp.), natomiast u górników pracujących w kopalniach węgla rozwija się pylica mieszana krzemowo-węglowa. Anglicy nazywają ten rodzaj pylicy pylicą górników kopalń węgla. Sam pył węglowy wywiera działanie czysto mechaniczne i czysta pylica węglowa (np. u palaczy kotłowni) jest chorobą do pewnego stopnia łagodną, wywołującą rodzaj przewlekłego zapalenia oskrzeli. W pokładach węgla w Polsce domieszka kamienia nie jest zbyt duża i pylica u polskich górników należy do pylic łagodniejszych.
Pył krzemowy wywiera działanie mechaniczne, chemiczne i immunologiczne. Działanie immunologiczne polega na tym, że tkanka płucna pod wpływem pyłu krzemowego zaczyna działać jak antygen i choroba może rozwijać się mimo przerwania pracy. Ten odczyn osobniczy, związany z immunologicznym oddziaływaniem organizmu, sprawia, że czasem nasilenie zmian pylicznych jest nieproporcjonalnie duże do czasu ekspozycji organizmu na pył.
Krzemica wzbudza rozwój tkanki włóknistej, zwłóknienie płuc utrudnia ich rozprężenie i nasila pracę ukierunkowaną na pokonanie tego oporu. Ponadto działanie pyłu węglowego powoduje zapalenie oskrzeli i typowe objawy dla tej choroby. Czasem tkanka włóknista rozrasta się, wytwarzając guzy płuc, które można mylnie rozpoznać jako nowotwory. Górnicy z pylicą częściej niż inne grupy zawodowe zapadają na gruźlicę płuc; dawniej nazywano tę postać choroby pylico-gruźlicą.
Objawy zaawansowanej pylicy płuc to: duszność wysiłkowa, kaszel, dolegliwości ze strony układu krążenia.
Leczenie pylicy nie odbiega od ogólnych zasad leczenia chorób układu oddechowego.
Zapobieganie polega na sprawnym działaniu urządzeń odpylających, częstych badaniach kontrolnych, urlopach profilaktycznych i przesunięciach na stanowiskach pracy. Ponieważ pylica może postępować (odczyn immunologiczny) mimo zaprzestania kontaktu z czynnikiem przyczynowym, szczególną opieką należy otoczyć byłych górników.