• Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki, epizodyczne lub nawracające, jest naj­częściej następstwem kamicy żółciowej lub nadużywania alkoholu. In­ne przyczyny, jak urazy, wady wrodzone trzustki, czynniki hormonal­ne, metaboliczne lub zakaźne mają mniejsze znaczenie. Zapalenie po­wodowane jest patologiczną aktywacją trawiennych enzymów trzust­kowych w obrębie tego narządu, co prowadzi do samotrawienia trzust­ki. Z rozpadających się komórek uwalniane są liczne substancje wy­wołujące objawy chorobowe.

Objawy. Silny ból występuje zazwyczaj nagle. Towarzyszą mu często nudności, wymioty, gorączka, duszność, niedrożność porażenna jelit (zatrzymanie gazów i stolca, wzdęcie, cisza w jamie brzusznej). W skrajnych przypadkach następuje wstrząs — skóra blada, pokryta zim­nym potem, spadek ciśnienia krwi, szybkie tętno, przyspieszony od­dech. Niekiedy, zwłaszcza jeśli zapalenie trzustki jest następstwem ka­micy żółciowej, może występować żółtaczka.

Rozpoznanie, nierzadko trudne, opiera się na obrazie klinicz­nym oraz stwierdzeniu wzrostu aktywności diastazy (amylazy) w suro­wicy krwi i w moczu. Często wzrasta leukocytoza (liczba krwinek białych).

Rokowanie w głównej mierze zależy od ciężkości zapalenia i jest dobre w lżejszej, obrzękowej postaci i złe w postaci martwiczej.

Leczenie objawowe polega na stosowaniu środków przeciwbó­lowych i przeciwwstrząsowych, hamowaniu wydzielania trzustkowego, leczeniu zakażenia bakteryjnego, wyrównywaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych, leczeniu powikłań. Leczenie chirurgiczne wykonywane jest rzadko, np. w celu odbarczenia przewodów żółcio­wych, rozstrzygnięcia wątpliwości diagnostycznych itp. U osób wyle­czonych dochodzi do całkowitej regeneracji trzustki tak w sensie mor­fologicznym, jak i czynnościowym.

• Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki charakteryzuje się postępującym, nieodwracalnym uszkodzeniem trzustki prowadzącym do jej niewydol­ności zewnątrzwydzielniczej (niedostatek enzymów trawiennych) i wewnątrzwydzielniczej (niedostatek hormonów, głównie insuliny). Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest alko­holizm. Urazy trzustki, pewne zaburzenia metaboliczne i hormonalne to rzadsze powody przewlekłego zapalenia tego narządu.

W następstwie długotrwałego zapalenia trzustka staje się mała, twarda, włóknieje, a nierzadko wapnieje (szczególnie w zapaleniu al­koholowym). Przewody trzustkowe są poszerzone, nierówne, często za­wierają kamienie wapniowo-białkowe. Zanikają struktury gruczołowe wytwarzające enzymy trawienne. Zniszczeniu mogą też ulegać wysep­ki komórek czynnych hormonalnie. Nacieczona zapalnie i zwłókniała głowa trzustki uciskając przewód żółciowy może powodować żółtaczkę mechaniczną.

Objawy, zwłaszcza w mniej zaawansowanych przypadkach, są nieswoiste i mało pomocne w ustalaniu rozpoznania. Należy do nich ból, często intensywny, stały, zlokalizowany w nadbrzuszu, promieniu­jący do kręgosłupa. Charakterystyka bólu jest jednak bardzo zmienna i nie może stanowić podstawy rozpoznania. Niekiedy przewlekłe zapa­lenie trzustki przebiega bez bólowo. Ważnym objawem jest spadek należnej masy ciała, a w przypadkach zaawansowanej niewydol­ności zewnątrzwydzielniczej trzustki także tzw. biegunka tłu­szczowa. Polega ona na wielokrotnych w ciągu doby nieuformowanych wypróżnieniach cuchnącym, jasnym, połyskliwym, trudno spłu­kującym się kałem. Z powodu niedoboru enzymów rozkładających tłu­szcze kał zawiera większe niż zwykle ilości tłuszczu, co może prowa­dzić do niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K).

Objawem niewydolności wewnątrzwydzielniczej jest rozwijająca się w części przypadków cukrzyca.

Rozpoznanie przewlekłego zapalenia trzustki jest trudne i wy­maga najczęściej wielu skomplikowanych badań w wyspecjalizowa­nych ośrodkach. Składają się na nie badanie czynności wydzielniczej trzustki, ocena wielkości i struktury narządu oraz rozmiarów i kształ­tu przewodu trzustkowego. Czynność wydzielnicza oceniana jest po­przez badanie soku trzustkowego pobieranego z dwunastnicy specjal­nym zgłębnikiem (sondą). Stosowane są także inne mniej skompliko­wane badania, ale są one mniej dokładne i mają jedynie znaczenie orientacyjne.

Badanie wielkości i budowy trzustki oraz przewodu trzustkowego opiera się głównie na metodach radiologicznych, takich jak przeglądo­we zdjęcie jamy brzusznej, cholangiopankreatografia wstępująca i to­mografia komputerowa. Współczesna diagnostyka obejmuje także ba­danie trzustki za pomocą ultradźwięków.

Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki jest złożone i trudne. Wymaga ono eliminacji przyczyn choroby, tj. leczenia alkoholizmu i kamicy żółciowej. Ważne jest łagodzenie bólu, stosowanie leków zawie­rających enzymy trzustkowe, ograniczenie tłuszczu w diecie (jeśli są stolce tłuszczowe i biegunka), leczenie cukrzycy.

W przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego, zwłaszcza przy niemożności opanowania bólu i wyniszczenia, możliwe jest le­czenie operacyjne. Polega ono na zespoleniu przewodu trzust­kowego z przewodem pokarmowym dla ułatwienia odprowadzania so­ku trzustkowego lub też na częściowym albo całkowitym wycięciu trzustki.

• Torbielowate zwłóknienie trzustki

Torbielowate zwłóknienie trzustki, czyli mukowiscydoza to wrodzona choroba gruczołów wydzielających śluz, zlokalizowanych w trzustce, oskrzelach, wątrobie i jelitach. Występuje przede wszystkim we wczesnym dzieciństwie, ale także coraz częściej u osób dorosłych, co wiąże się niewątpliwie z wydłużeniem czasu przeżycia osób dotkniętych tą chorobą.

Głównymi objawami mukowiscydozy są zakażenia płucne uporczy­wie nawracające od najwcześniejszego dzieciństwa oraz zaburzenia w trawieniu i wchłanianiu pokarmu. U części chorych dochodzi do nie­drożności przewodu pokarmowego z powodu jego zatkania gęstymi masami śluzowymi.

Rozpoznanie choroby opiera się na obrazie klinicznym oraz na stwierdzeniu nieprawidłowego składu elektrolitowego potu.

Leczenie polega na zwalczaniu zakażeń płucnych, stosowaniu zabiegów poprawiających wykrztuszanie wydzieliny z oskrzeli oraz preparatów (wyciągów) trzustkowych i witamin.