Śródmiąższowe zapalenie nerek jest to takie uszkodzenie nerek (nefropatia), w którym pierwotne zmiany są zlokalizowane wyłącznie lub prawie wyłącznie w tkance śródmiąższowej nerek. W późniejszych etapach choroby pojawiają się również zmiany w kłębuszkach i naczyniach wewnątrznerkowych, mają one jednak charakter wtórny. Przewlekające się zapalenie może prowadzić do uszkodzenia i zniszczenia wszystkich struktur nerkowych.
Śródmiąższowe zapalenie nerek może występować w postaci ostrej łub przewlekłej. Wywołać je mogą różne czynniki, tylko częściowo — jak dotąd – zidentyfikowane. Oto niektóre z nich:
- zakażenia bakteryjne nerek (ostre i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek),
- czynniki immunologiczne (odczyny polekowe, zmiany śródmiąższowe w przeszczepionej nerce odrzuconej),
- czynniki metaboliczne (niedobór potasu, podwyższony poziom wapnia w surowicy krwi, dna moczanowa),
- czynniki toksyczne (nadużywanie leków przeciwbólowych),
- czynniki fizyczne (energia promienista).
Nefropatie śródmiąższowe występują bardzo często i stanowią jedną z głównych przyczyn przewlekłej niewydolności nerek. Wśród chorych ze schyłkową niewydolnością nerek, którzy są poddawani przeszczepianiu nerek, ok. 25% stanowią chorzy ze śródmiąższowym zapaleniem. Jeszcze do niedawna panował uproszczony pogląd, że jeśli nie jedyną, to prawie wyłączną przyczyną przewlekłego śródmiąższowego zapalenia nerek jest ich zapalenie odmiedniczkowe. Dopiero doświadczenia ostatnich kilkunastu lat, oparte na badaniach klinicznych i anatomopatologicznych wykazały, że przyczyny są także inne niż tylko bakteryjne.
Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek jest często powikłaniem posocznicy i wielu różnych chorób zakaźnych (płonica, błonica, zakażenie wirusowe).
Przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek jest to zespół objawów, będących następstwem utrzymywania się nacieków zapalnych w tkance śródmiąższowej zarówno rdzenia, jak i kory nerek. Zmiany te, powodujące powolne, ale stałe niszczenie narządu, prowadzą do przewlekłej mocznicy.
Tzw. bałkańskie zapalenie nerek jest chorobą o nieustalonej przyczynie. Występuje głównie w Bułgarii, ale także w Jugosławii i Rumunii.
Polekowe zapalenie nerek jest spowodowane przede wszystkim nadużywaniem niektórych leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych (salicylany, fenacetyna, aminofenazon, czyli piramidon, metamizol, czyli pyralgina). Choroba ta jest coraz częściej spotykana w związku z większą dostępnością tych leków w handlu i ich niekontrolowanym przyjmowaniem przez szerokie kręgi społeczeństwa.
Martwica brodawek nerkowych, ostra lub przewlekła, powstaje w następstwie nałożenia się na istniejące uprzednio zmiany śródmiąższowe w nerce procesu bakteryjnego. Ostra martwica brodawek nerkowych występuje najczęściej w cukrzycy oraz jako powikłanie ostrego zatrzymania odpływu moczu z dróg moczowych (nefropatia zaporowa). Postać przewlekła może stanowić powikłanie polekowego zapalenia nerek. Rokowanie w obu tych postaciach jest bardzo poważne.