Ostre powikłania cukrzycy są to stany głębokich zaburzeń prze­miany węglowodanów, tłuszczów i białek, jak również zaburzeń wodno-elektrolitowych, gwałtownie upośledzające stan ogólny i doprowa­dzające do śpiączki cukrzycowej, w której śmiertelność jest ciągle jeszcze wysoka. Przed wykryciem insuliny śpiączka cukrzycowa była przyczyną zgonu ok. 60% chorych na cukrzycę. Obecnie w kra­jach, w których jest dobrze zorganizowana opieka nad chorymi na cukrzycę, występuje ona rzadko, a odsetek zgonów z powodu tego po­wikłania nie przekracza kilku procent i w dalszym ciągu wykazuje tendencję spadkową.

Najczęstszą przyczyną śpiączki cukrzycowej jest przer­wanie leczenia insuliną, co chorzy czasem czynią w czasie podróży, wycieczki, a także w chorobach gorączkowych, w których z powodu utraty apetytu obawiają się stanu niedocukrzenia krwi. Takie postępowanie jest szczególnie niebezpieczne w ostrych zakażeniach rop­nych, w których zapotrzebowanie organizmu na insulinę gwałtownie wzrasta. W chorobach tych leczeni insuliną powinni być także ci cho­rzy, którzy uprzednio byli skutecznie leczeni doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi. Przy braku apetytu zamiast normalnych posił­ków należy wypić dobrze osłodzoną herbatę i spożyć jakąś lekką po­trawę (kasza manna lub płatki owsiane na mleku, biszkopty itp.).

W śpiączce cukrzycowej ogólny stan chorego jest ciężki. Występują zaburzenia świadomości, oddech jest przyśpieszony i głęboki o charak­terystycznym zapachu zgniłych jabłek (acetonu). Oznaką znacznego odwodnienia jest suchość skóry i języka. Badania laboratoryjne wyka­zują znaczny cukromocz (do 10%) oraz obecność acetonu w moczu (4 + ), a we krwi duże podwyższenie poziomu glukozy, przekraczające z reguły 600 mg% (33,3 mmol/1). Najczęstszą postacią śpiączki cukrzyco­wej jest tzw. śpiączka ketonowa, w której kwaśne produkty przemiany tłuszczów (ciała ketonowe) powodują groźne dla życia obni­żenie pH krwi i płynów ustrojowych (kwasica ketonowa). U lu­dzi starszych może występować tzw. śpiączka osmotyczna (hipermolalna), w której nie stwierdza się kwasicy ani obecności acetonu w moczu, natomiast poziom glukozy we krwi jest bardzo wysoki i przekracza najczęściej 1000 mg% (55,5 mmol/1). Nazwa tej postaci śpiączki wywodzi się stąd, że w jej rozwoju głównym ogniwem jest nadmiernie wysoka i spowodowana dużym stężeniem glukozy molalność krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.

Zaburzenia świadomości, zarówno w śpiączce ketonowej, jak i osmotycznej, mogą być różnego stopnia, od stanu lekkiego za­mroczenia po stan głębokiej nieprzytomności. Niezależnie od ich stopnia, każda postać śpiączki, jak również każdy stan przedśpiączkowy, stanowią bezpośrednie zagrożenie życia i bezwzględnie wymagają przewiezienia chorego do najbliższego szpitala. Skuteczność leczenia zależy od szybkości jego podjęcia! Po wyprowadzeniu chorego ze śpiączki stan krytyczny utrzymuje się jeszcze przez pewien okres czasu, dlatego też chory taki, zwłaszcza w starszym wieku, wymaga starannej i dostatecznie długiej rekonwalescencji.