Termin ten określa choroby o złożonych przyczynach i mechaniz­mach, w przebiegu których dochodzi — najczęściej pod wpływem czyn­ników immunologicznych — do zmian w kłębuszkach nerkowych. Zmiany te mogą dotyczyć zrębu miąższu kłębuszkowego (mesangium), komórek śródbłonka oraz nabłonka trzewnego i ściennego torebki Bowmana, a także błony podstawnej włośniczek nerkowych, a nawet cewek.

Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy kłębuszkowego zapalenia nerek. Do pierwszej należą te, w których zmiany ograniczają się początkowo głównie do nerek – pierwotne kłębuszkowe zapalenia nerek (pierwotne glomerulopatie). Do drugiej grupy należą zaś te, w których zmiany chorobowe obejmują pierwotnie lub równolegle z nerkami – inne narządy organizmu (wtórne glomerulopatie).

• Pierwotne kłębuszkowe zapalenia nerek

W powstawaniu tej grupy chorób dominującą rolę odgrywają czynniki immunologiczne, za czym przemawiają liczne spostrzeżenia kliniczne, poparte wynikami badań doświadczalnych. Wyróżnia się tu dwie postacie patogenetyczne: pierwsza z nich jest wynikiem krążenia w organizmie lub pow­stawania w kłębuszkach nerkowych kompleksów złożonych z an­tygenów i przeciwciał — tzw. kompleksowe zapalenie ne­rek; druga jest wywołana przez przeciwciała skierowane przeciw bło­nom podstawnym kłębuszków — tzw. przeciwbłonowe zapale­nie nerek.

Z klinicznego punktu widzenia wyodrębnia się:

1. ostre kłębuszkowe zapalenie nerek,
2. podostre kłębuszkowe zapalenie nerek,
3. przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek,
4. kłębuszkowe zapalenie nerek z napadowym (nawracającym) krwio­moczem,
5. nerczycę lipidową lub submikroskopowe zapalenie nerek.

• Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek

Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek jest ostrą chorobą o podłożu immunologicznym, polegającą na bujaniu pętli kłębuszkowych prowadzącym do czynnościowego ich uszkodzenia. Najczęstszym antygenem bakteryjnym jest antygen paciorkowcowy, rzadziej innego pochodzenia bakteryjnego. Ostatnio podkreśla się wzrastające znacze­nie antygenów pochodzenia wirusowego.

Ostre rozlane kłębuszkowe zapalenie nerek jest przeważnie po­stacią kompleksowego zapalenia nerek. Choroba może wystąpić w każdym wieku, najczęściej jednak spotyka się ją u ludzi młodych. Roz­wija się zazwyczaj w 10 do 21 dni po najczęściej paciorkowcowym (streptokokowym) zapaleniu górnych dróg oddechowych. W tym okre­sie może wystąpić niewielki krwinkomocz.

Objawy. Początek choroby jest zazwyczaj ostry, z bólem w okoli­cy lędźwiowej, często z obrzękami twarzy, głównie powiek. Towarzy­szy temu skąpomocz; mocz ma barwę „popłuczyn mięsnych”. Może wy­stąpić nadciśnienie tętnicze, częściej jednak obserwowana jest niewy­dolność krążenia, spowodowana głównie zatrzymaniem soli i wody w organizmie — tzw. przewodnienie. W ciężkich przypadkach występują objawy obrzęku mózgu – silne bóle głowy, zamroczenie i drgawki.

Badanie chemiczne krwi może nie wykazywać zmian. Do niewydolności czynnościowej nerek dochodzi stosunkowo rzadko; w tych przypadkach stwierdza się podwyższony poziom kreatyniny, a niekiedy i mocznika w surowicy krwi.

Przebieg choroby jest na ogół łagodny. W ciężkich przypad­kach może dochodzić do bezmoczu i ostrej niewydolności nerek. U większości chorych zmiany w moczu cofają się, chociaż białkomocz i krwinkomocz mogą utrzymywać się latami.

Rozpoznanie opiera się na nagłym wystąpieniu ostrych obja­wów klinicznych i zmian w moczu po — przeciętnie — 14 dniach od przebycia zakażenia bakteryjnego. Wysokie miano przeciwciał przeciwstreptokokowych (antystreptolizyn) w surowicy krwi i niskie miano dopełniacza (komplementu) potwierdzają rozpoznanie.

Leczenie. W ostrym okresie choroby, przez pierwsze 2-3 tygod­nie, zaleca się leżenie w łóżku. W razie wystąpienia bezmoczu postępo­wanie takie samo, jak w ostrej niewydolności nerek innego pochodze­nia. Podaż soli w diecie i ilości wypijanych płynów zależą od nasilenia obrzęków i nadciśnienia, ilości moczu wydalanego w cią­gu doby oraz masy ciała codziennie kontrolowanej. Stosowane są leki moczopędne oraz leki rozszerzające tętniczki (dihydralazyna, prazosyna), a w przypadkach zakażeń paciorkowcowych — penicylina lub erytromycyna.

Rokowanie jest w większości przypadków dobre.

• Podostre kłębuszkowe zapalenie nerek

Podostre kłębuszkowe zapalenie nerek cechuje się szybkim przebiegiem, wiodącym w ciągu paru tygodni lub miesięcy do niewydolności nerek ze skąpomoczem lub bezmoczem. Pod względem morfologicznym ta groźna postać kłębuszkowego zapalenia nerek ce­chuje się rozlanym bujaniem nabłonków torebki Bowmana, powodują­cym powstawanie tzw. „półksiężyców” uciskających włośniczki pętli kłębuszkowych. W części przypadków podostre zapalenie nerek jest zapaleniem kompleksowym, rzadziej zapaleniem przeciwbłonowym, a w większości przypadków antygen chorobotwórczy nie jest znany (gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek). Choroba roz­wija się bardzo szybko i w przeciągu kilku tygodni lub miesięcy pro­wadzi do schyłkowej mocznicy.

Leczenie jest przeciwzapalne i immunosupresyjne. W okresie niewydolności nerek nie różni się od leczenia innych postaci schyłko­wej mocznicy.

• Przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek

Przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek nie stano­wi jednostki chorobowej w ścisłym znaczeniu tego słowa. Jest to ra­czej duży zespół objawów, występujących w stanach patologicznych o różnej etiologii i różnym obrazie morfologicznym. Przyczyną jest pierwotne, immunologiczne uszkodzenie kłębuszków nerkowych, obja­wiające się białkomoczem, wałeczkomoczem oraz krwiomoczem, o róż­nym nasileniu tych objawów.

Początek choroby jest często podstępny, rzadziej ostry. Przebieg jest długotrwały z licznymi zaostrzeniami i okresami poprawy (remisje). W miarę upływu czasu pojawiają się coraz liczniejsze objawy przewlekłej mocznicy z azocicą, niedokrwistością i nadciśnieniem tętniczym. Pro­wadzi to do stopniowego zmniejszania się ilości czynnych nefronów, a tym samym do schyłkowej niewydolności nerek.

Leczenie przewlekłego kłębuszkowego zapalenia nerek jest przede wszystkim objawowe i ma na celu zmodyfikowanie przebiegu procesów immunologicznych. Stosowane są różne leki przeciwzapalne i immunosupresyjne.

Rokowanie zależy w znacznej mierze od zmian stwierdzanych pod mikroskopem w uzyskanym za pomocą biopsji fragmencie tkanki nerkowej oraz od nasilenia objawów towarzyszących (nadciśnienie tęt­nicze, niewydolność krążenia).

• Kłębuszkowe zapalenie nerek z nawracającym krwiomoczem

Kłębuszkowe zapalenie nerek z nawracającym krwiomoczem cechuje się – jak wynika z nazwy — nawracają­cym krwiomoczem, którego tło jest również immunologiczne.

Rokowanie jest dość dobre.

• Nerczyca lipidowa

Nerczyca lipidowa lub submikroskopowe zapale­nie nerek jest to zespół nerczycowy, w którym zmiany w kłębuszkach nerkowych mogą być wykryte jedynie za pomocą mikroskopu elektronowego. Choroba może występować w każdym wieku, najczęś­ciej jednak atakuje dzieci w wieku 2 — 4 lat.

Przyczyny, objawy i przebieg choroby, zob. niżej Zespół nerczycowy.

Leczenie polega na podawaniu kortykosteroidów, a w przypad­kach opornych — w skojarzeniu z innymi lekami.

Rokowanie jest dobre.