• Zapalenie opłucnej może występować w postaci zapalenia su­chego (bez obecności płynu) i wysiękowego (z obecnością pły­nu). Najczęstszą przyczyną choroby jest zakażenie bakteryjne, czasem wirusowe, ale zdarzają się również zapalenia na tle gorączki reuma­tycznej, kolagenoz, niebakteryjnych chorób sąsiednich narządów (za­wału płuca, zapalenia trzustki), gruźlicy oraz zmian nowotworowych opłucnej. W dwóch ostatnich przypadkach zapalenie opłucnej ma za­wsze postać wysiękową, a przy zmianach nowotworowych płyn wysiękowy jest często podbarwiony krwią.

Suche zapalenie opłucnej przebiega na ogół z gorączką, suchym kaszlem i bólami w klatce piersiowej. W ten sam sposób zaczy­na się również wysiękowe zapalenie opłucnej. Ustępowa­nie kaszlu i bólu świadczy albo o zdrowieniu, albo o tym, że początko­wo trące się o siebie blaszki opłucnej są rozdzielane płynem i suche zapalenie przechodzi w wysiękowe. Gromadzący się płyn uciska płuco i gdy zbierze się go sporo, może wystąpić duszność.

Powikłaniem wysiękowego zapalenia opłucnej może być rop- niak opłucnej (płyn klarowny przechodzi w ropny) lub rozlegle zwłóknienie opłucnej, z wciągnięciem w ten proces chorobo­wy płuc i klatki piersiowej, co odbija się bardzo ujemnie na mechani­ce oddychania, a przy zaawansowanym procesie również na układzie krążenia.

Leczenie zapalenia opłucnej zależy od przyczyny choroby, cho­ciaż nie zawsze ustalenie precyzyjnego rozpoznania jest łatwe. Le­czenie suchego zapalenia zwykle polega na podawaniu środ­ków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. W wysiękowym zapaleniu płyn wysiękowy jest ściągany, co ma znaczenie nie tyl­ko lecznicze, ale i diagnostyczne, gdyż pozwala ustalić przyczynę i w zależności od tego zastosować odpowiednie leczenie. Leczenie wy­siękowego zapalenia opłucnej jest zwykle długotrwałe, a w przypadku ropniaka — wymaga ponadto stałego odsysania jamy opłucnej. Zajmują się tym specjalne oddziały chirurgii klatki piersio­wej.

Rokowanie w suchym zapaleniu opłucnej jest bardziej pomyśl­ne, ponieważ tej postaci choroby nigdy nie towarzyszy ani nowotwór, ani gruźlica.

• Odma opłucna jest to dostanie się powietrza do jamy opłucnej. Normalnie pomiędzy dwiema blaszkami opłucnej jest próżnia, warun­kująca wypełnienie pęcherzyków płucnych powietrzem. Po dostaniu się do jamy opłucnej powietrza, uciska ono pęcherzyki płucne, płuco „zapada się” czasem całkowicie i zaprzestaje swej funkcji.

Odma opłucna powstaje albo w wyniku pęknięcia płuca, albo na skutek urazu klatki piersiowej z otwarciem jamy opłucnej.

Nieurazowe pęknięcie płuca z wytworzeniem odmy nazy­wa się odmą samoistną.

Urazowa odma opłucna może powstać w wyniku urazu klat­ki piersiowej ze złamaniem żeber i przebiciem płuca przez odłamek że­bra, może również wynikać z przebicia klatki piersiowej ostrym narzę­dziem z zewnątrz. Drugi rodzaj odmy jest doraźnie mniej niebezpiecz­ny. Komunikacja płuca z górną opłucną i otoczeniem doprowadza do wyrównywania ciśnień między płucem a otoczeniem. W przypadku od­my nie komunikującej się z otoczeniem jest możliwy tzw. mecha­nizm wentylowy (z każdym wdechem odma dopełnia się), prowa­dzący do powstania dużego nadciśnienia w jamie opłucnej i ucisku nie tylko płuca, ale również i wielkich naczyń dochodzących do serca.

Zdarzają się (jest to bardzo rzadkie zjawisko) cyklicznie pojawiające się odmy opłucne w okresie miesiączki. Przyczyną tego jest dostanie się do tkanki płucnej komórek błony śluzowej macicy i ich rozplem w tym okresie.

Objawy odmy są dosyć charakterystyczne i polegają na nagłym bólu w klatce piersiowej, a w zależności od rozległości odmy (całkowi­ta lub częściowa) i stanu układu oddechowego — mogą pojawić się duszność, niepokój, sinica.

Leczenie dużej odmy polega na chirurgicznym założeniu do jamy opłucnej drenu, odessaniu powietrza i wytwarzaniu ssaniem sta­łego podciśnienia. Małe odmy mogą być leczone odessaniem po­wietrza strzykawką i leżeniem albo tylko leżeniem. W tym czasie zmiana okleja się tkanką włóknistą i następuje zamknięcie otworu.

Powikłaniem odmy mogą być rozległe zrosty opłucnej i wytwo­rzenie się płynu.