Niedokrwistość Addisona —Biermera, zwana dawniej „niedo­krwistością (anemią) złośliwą”, jest główną chorobą w tej grupie niedokrwistości. Historyczna nazwa tej choroby, jak się wydawało do lat 30-tych bieżącego stulecia — nieuleczalnej, straciła sens, gdy w 1926 r. Minot i Murphy stwierdzili, że chorzy z niedokrwistością tą, nawet w postaci bardzo ciężkiej, wracają do zdrowia, gdy spożywają surową wątrobę; choroba nie powraca, jeśli pokarm ten jest stosowa­ny przez całe życie. Wkrótce stwierdzono, że przyczyną niedokrwi­stości tego typu jest brak witaminy B12, niezbędnej do prawidłowego przebiegu procesu krwiotworzenia.

Witamina B₁₂ (cyjanokobalamina) wchłania się z przewodu pokar­mowego w postaci kompleksu (połączenia) z białkiem wytwarzanym przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Białko to zwane jest czynnikiem wewnętrznym lub czynnikiem Castle’a. Chorzy na chorobę Addisona – Biermera nie wytwarzają czynni­ka wewnętrznego, w związku z czym nie mogą wchłaniać zawartej w różnych pokarmach witaminy B₁₂. W wątrobie witamina ta jest zwią­zana z czynnikiem białkowym o własnościach podobnych do własności czynnika wewnętrznego. Ponieważ czynnik ten ulega rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury, dodatni wynik leczniczy osiągnięto dopiero po zastosowaniu surowej wątroby. Dziś surowa wątroba ma tylko znaczenie historyczne jako czynnik, który wykreślił z nazwy choroby przymiotnik „złośliwa”.

Witamina B₁₂ jest niezbędna do prawidłowej syntezy kwasów nuklei­nowych w komórkach, przede wszystkim zaś w komórkach szpiku kostnego, które dzielą się szybko i często. Brak tej witaminy powoduje zahamowanie dojrzewania komórek, co prowadzi do ciężkiej anemii, a w mniejszym stopniu również do zmniejszenia liczby krwinek białych i płytek krwi. Młode komórki prekursorowe w szpiku nabierają charak­terystycznego wyglądu i kształtu. Zarówno one, jak i ich jądra stają się „olbrzymie” (gr. megalos). Stąd pochodzą określe­nia hemopoeza megaloblastyczna i niedokrwistości megaloblastyczne. Oprócz szpiku, uszkodzeniu ulegają również komórki przewodu pokarmowego i układu nerwowego, zwłaszcza zaś rdzenia kręgowego, co może powodować objawy kliniczne.

Przyczyną niedokrwistości megaloblastycznych jest nie tylko brak czynnika wewnętrznego, jak w chorobie Addisona – Biermera. Wywo­łują je i inne zaburzenia wchłaniania i wykorzystywania witaminy B₁₂, występujące w różnych chorobach jelit i żołądka, w chorobach wątroby i trzustki, po podawaniu niektórych leków, w tasiemczycy i w przypadku niedoborów pokarmowych. Niedokrwistość megaloblastyczną może powodować również niedobór kwasu foliowego, często zdarza­jący się u kobiet w ciąży, u alkoholików i u ludzi starych, po licznych lekach, w przewlekłych chorobach zapalnych i nowotworowych.

Objawy niedokrwistości megaloblastycznych są ogólne, tzn. takie, jak w innych postaciach niedokrwistości, chorzy czują się jednak dużo lepiej niż przy niedokrwistości z niedoboru żelaza i dlate­go zgłaszając się po raz pierwszy do lekarza mają nieraz anemię znacznie większego stopnia.

Bladość skóry w niedokrwistościach megaloblastycznych ma odcień żółtawo-brązowy (kolor mlecznej kawy), co różni ją od porcelanowego odcienia skóry w anemii z niedoboru żelaza. Częste są biegunki oraz zespół objawów neurologicznych polegających na zaburzeniach równo­wagi w związku z osłabieniem czucia głębokiego. Charakterystyczne są trudności w wykonywaniu drobnych działań arytmetycznych, przed chorobą nie sprawiających kłopotu.

Rozpoznanie. Badanie morfologiczne krwi obwodowej wykazuje: obniżenie liczby krwinek czerwonych znacznego nieraz stopnia, ze słabszym w stosunku do niego zmniejszeniem stężenia hemoglobiny (synteza hemoglobiny w zasadzie nie jest zaburzona), zmniejszenie liczby krwinek białych (zwykle ok. 3000 – 4000/mm³, czyli 3,0-4,0 x 10⁹/1) i płytek krwi (do ok. 100000/mm³, tj. 100×10⁹/1). Krwinki czer­wone są duże (makrocytoza) i silnie wybarwione, gdyż zawierają wię­cej hemoglobiny (nadbarwliwość, czyli hiperchromatofilia), poza tym występuje sporo krwinek o zmienionych kształtach (poikilocytoza) z powodu łatwiejszego rozpadu krwinek w krążeniu. Stężenie żelaza w surowicy krwi jest zwiększone. Zastosowanie testu z witaminą B_l2, znakowaną radioaktywnym kobaltem, pozwala stwierdzić jej złe wchłanianie. W chorobie Addisona — Biermera wystę­puje ponadto całkowity brak wydzielania kwasu solnego w żołądku. Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na zbadaniu rozmazu szpiku kostnego i stwierdzeniu w nich charakterystycznej megaloblastozy.

Leczenie polega na podawaniu witaminy B₁₂ w zastrzykach domięś­niowo przez odpowiednio długi czas i w odpowiedniej dawce — w przypadku choroby Addisona — Biermera przez całe życie. Jeżeli nie­dokrwistość megaloblastyczna spowodowana jest niedoborem kwasu foliowego, w leczeniu stosowany jest ten związek. W ciąży dochodzi bardzo często do niedoboru jednocześnie i żelaza i kwasu foliowego, toteż leczenie polega na uzupełnianiu obu tych składników przez cały czas ciąży.