Kliniczne znaczenie mogą mieć stany niedoboru hormonu antydiuretycznego i, znacznie rzadziej, stan nadmiaru te­go hormonu. Nie są opisywane zespoły wywołane zaburzeniami wydzielania oksytocyny.

• Moczówka prosta

Moczówka prosta, choroba wywołana niedoborem hormonu antydiuretycznego, charakteryzuje się oddawaniem dużych ilości mo­czu o niskim ciężarze właściwym (niskiej gęstości). Jej przyczyną mogą być uszkodzenia podwzgórza lub szypuły przysadki wywołane zmianami nowotworowymi, naciekami zapalnymi, urazami, zmianami naczyniowymi. Czasami choroba rozwija się bez dostrzegalnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym; może też stanowić powikłanie za­biegów neurochirurgicznych na przysadce.

Objawy. Wskutek niedoboru hormonu antydiuretycznego w ner­kach nie dochodzi do prawidłowego wchłaniania wody z przesączu pierwotnego, a więc mocz nie ulega fizjologicznemu zagęszczeniu. Do­bowa ilość moczu może wahać się od 3 nawet do 30 1, ciężar właściwy wynosi zwykle poniżej 1005. Następstwem obfitej utraty wody jest wzmożone pragnienie i objawy odwodnienia.

Rozpoznanie. Ponieważ objawy podobne do moczówki prostej może dawać wiele innych zaburzeń, takich jak nawykowe picie du­żych ilości płynów, moczówka pochodzenia nerkowego spowodowana niewrażliwością nabłonka cewek nerkowych na działanie hormonu antydiuretycznego, cukrzyca, nadmiar wapnia we krwi, niedobór pota­su, rozpoznanie opiera się na oznaczeniu poziomu mocznika, kreatyni­ny, glukozy, potasu i wapnia we krwi oraz osmolalności.

Nawykowe nadmierne picie płynów można wykluczyć za pomocą próby zagęszczenia moczu, polegającej na odstawieniu pły­nów przez kilka do kilkunastu godzin, mierzeniu w tym czasie ilości oddanego moczu, jego ciężaru właściwego oraz ważeniu chorego. W nawykowym piciu dużej ilości płynów w czasie tej próby zmniejsza się ilość oddawanego moczu, a jego ciężar właściwy wzrasta. W moczówce prostej tak się nie dzieje, toteż chorzy źle znoszą tę próbę z powodu postępującego odwodnienia. Dlatego próba taka może być przeprowa­dzona tylko w warunkach szpitalnych.

Biologicznym potwierdzeniem moczówki prostej jest przywrócenie zdolności zagęszczenia pod wpływem hormonu antydiuretycznego, czy­li wazopresyny wstrzykniętej domięśniowo albo jej syntetycznych ana­logów podanych donosowo. Przeprowadzane są także badania rentge­nowskie czaszki i okulistyczne, w celu wykluczenia lub odkrycia ewentualnego guza przysadki lub okolicznych tkanek.

Leczenie. W długotrwałym leczeniu stosowana jest donosowo, w kroplach, syntetyczna pochodna wazopresyny. Wstrzykiwań domięś­niowych nie stosuje się ze względu na niewygodę chorego.

• Zespół nadmiaru wody, czyli zespół Schwartz—Barttera

Jest to rzadko występujący zespół zaburzeń wywołanych zwiększonym wy­twarzaniem hormonu antydiuretycznego. Charakteryzuje się nadmier­nym zatrzymywaniem wody w organizmie, obniżeniem poziomu sodu i zmniejszoną osmolalnością osocza, przy jednoczesnym wzroście osmo­lalności moczu i zwiększeniu stężenia w nim sodu.

Przyczyną nadmiernego wydzielania hormonu antydiuretyczne­go może być zmieniony chorobowo układ podwzgórzowo-przysadkowy, jak również nowotwory innych narządów czynne hormonalnie.

Objawami przewodnienia organizmu są mdłości, wymioty, zmia­ny osobowości i zaburzenia świadomości. Ilość oddawanego moczu ulega zmniejszeniu.

Leczenie wyłącznie szpitalne.