Zawał serca jest ostrą postacią choroby wieńcowej, powstają­cą w następstwie całkowitego zamknięcia tętnicy wieńcowej i ustania dopływu krwi do określonego obszaru mięśnia sercowego. Przyczyną zamknięcia tętnicy jest najczęściej blaszka miażdżycowa, na którą mo­gą nawarstwiać się zmiany zakrzepowe. W rzadkich przy­padkach może dojść do zawału w obszarze serca, unaczynionym przez tętnicę, w której nie występują nasilone zmiany miażdżycowe, a nawet przez tętnicę całkowicie nie zmienioną. W tych przypadkach przyczy­ną nagłego ustania dopływu krwi do mięśnia sercowego jest skurcz tętnicy.

• Objawy i przebieg zawału serca

Typowym objawem zawału serca jest ból w klatce piersiowej, zbli­żony pod względem lokalizacji, promieniowania i charakteru do bó­lów dławicowych, zwykle jednak dłużej trwający i bardziej nasilony. Ból zawałowy powstaje często bez uchwytnej przy­czyny i może trwać kilkadziesiąt minut, a nawet parę godzin. Mogą mu towarzyszyć inne objawy, jak silnie wyrażony niepokój, lęk, poce­nie się, nudności. Charakterystyczna jest nieskuteczność działania ni­trogliceryny lub Sorbonitu, leków, które zwykle przerywają napad dła­wicy piersiowej.

Zawał serca nie zawsze objawia się typowym napadem bólu w klatce piersiowej. Może także przebiegać z niewielkim bólem lub nawet całkowicie bez bólu, a dominującymi objawami mogą być: ostra niewydolność lewej komory serca (obrzęk płuc), zaburzenia ryt­mu, wstrząs lub nawet zatrzymanie krążenia. Znane są też przypadki zawału serca bez żadnych dolegliwości, wykrywane przypadkowo pod­czas badania elektrokardiograficznego wykonywanego w różnym cza­sie po dokonaniu się zawału.

Zawał serca może wystąpić u osób cierpiących na chorobę wieńco­wą przewlekłą bądź też może być pierwszym objawem tej choroby u osoby uważającej się dotychczas za całkowicie zdrową. W pierwszym przypadku jest on nierzadko poprzedzony częstszymi i bardziej nasilo­nymi bólami dławicowymi, co wskazuje na niekorzystną zmianę w przebiegu choroby; stan taki określany bywa niekiedy jako zawał zagrażający. W drugim przypadku zawał może nie być poprze­dzony żadnymi dolegliwościami wieńcowymi.

W zależności-od tego, czy zawał obejmuje całą grubość ściany mię­śnia sercowego czy tylko jej część, rozróżnia się zawały pełnościenne oraz niepełnościenne. Zawały niepełnościenne występują zwykle pod postacią tzw. zawału podwsierdziowego. Za­wał pełnościenny przebiega na ogół z bardziej wyrażonymi ob­jawami klinicznymi i większymi odchyleniami w badaniach laborato­ryjnych. Dotyczy on z reguły lewej komory serca. W zależności od te­go, która z tętnic uległa zamknięciu, wytwarzają się ogniska martwicy w obszarze zaopatrywanym przez tę tętnicę. I tak, za­mknięcie prawej tętnicy wieńcowej powoduje zawał ściany dolnej lub tylnej serca, zamknięcie gałęzi zstępującej przed­niej lewej tętnicy wieńcowej powoduje zawał przedniej ścia­ny serca, a gałęzi okalającej — ściany bocznej. Poszczegól­ne postacie zawału mogą się ze sobą kojarzyć, w zależności od liczby zajętych tętnic i lokalizacji w nich zmian powodujących ustanie dop­ływu krwi do danego obszaru mięśnia sercowego. Ważne znaczenie dla przebiegu zawału ma stan anatomiczny tętnic wieńcowych przed jego dokonaniem się oraz rozwój krążenia obocznego.

Cennych informacji o charakterze, rozległości i umiejscowieniu za­wału dostarcza EKG. Znaczenie diagnostyczne mają też takie wskaź­niki, jak temperatura ciała, zwiększenie liczby białych krwinek (tzw. leukocytoza), przyspieszone opadanie krwinek (OB), zmieniona aktyw­ność niektórych enzymów we krwi. Wzrost temperatury jest zwykle umiarkowany, rzadko przekracza 38°C, trwa kilka dni i ustępuje bez specjalnego leczenia. Szczególne znaczenie w ostrym okresie zawału ma ocena aktywności enzymów we krwi. Przede wszyst­kim chodzi tu o aminotransferazy — asparaginową i alaninową (tzw. AspAt i AlAt, dawniej zwane transaminazami), dehydrogenazę mleczanową (LDH) i hydroksymasłową (HBD) oraz kinazę fosfokreatynową (CPK). Zmiany aktywności tych enzymów są wynikiem martwicy ko­mórek mięśnia serca w obszarze zawału. Stopień aktywności enzymów świadczy o rozległości ogniska martwicy wywołanego zawałem. W za­wałach pełnościennych zmiany aktywności enzymów są większe, w za­wałach podwsierdziowych — mniejsze albo w ogóle ich nie ma.

Przebieg kliniczny zawału serca zależy od wieku i stanu ogólnego chorego, umiejscowienia i rozległości zawału oraz od obecności i cha­rakteru towarzyszących mu powikłań. W zawale niepowikłanym po ustąpieniu bólu objawy zwykle nie nawracają, ogólny stan chorego pozostaje dobry i jest on stopniowo uruchamiany. Przy wystąpieniu powikłań przebieg zawału zależy od rodzaju i nasi­lenia tych powikłań, a także od czasu ich utrzymywania się. Do szcze­gólnie częstych powikłań, zwłaszcza w ostrym okresie zawału, należą zaburzenia rytmu i niewydolność serca. Ustępują one przeważnie w dalszym przebiegu zawału samoistnie albo pod wpływem odpowiednie­go leczenia.

U niektórych chorych występuje tzw. zespół pozawałowy, zwany też zespołem Dresslera. Może on wystąpić w różnym czasie, od kilku do kilkunastu tygodni po zawale, a więc niekiedy już po wypisaniu chorego ze szpitala. Do typowych objawów należy go­rączka, bóle w klatce piersiowej nasilające się przy oddychaniu i tar­cie osierdzia, a czasami także płyn w jamie opłucnej. Objawy te mogą być różnie wyrażone i na ogół ustępują całkowicie w trakcie leczenia.

Od zawału serca należy odróżniać tzw. ostrą niewydolność wieńcową, tj. stan wyrażający się długotrwałym i nasilonym bó­lem w klatce piersiowej, który z uwagi na swój charakter może budzić podejrzenie zawału serca. W przeciwieństwie do zawału, w ostrej niewydolności wieńcowej nie dochodzi do martwicy komórek mięśnia ser­cowego, a u podłoża tego stanu leży ostre niedokrwienie serca o od­wracalnym charakterze. U chorych z ostrą niewydolnością wieńcową nie stwierdza się więc typowych dla zawału serca zmian elektrokar­diograficznych ani innych objawów związanych z martwicą mięśnia sercowego, jak podwyższona temperatura, leukocytoza, przyspieszone OB oraz wzrost aktywności enzymów we krwi.

Wprowadzenie i coraz szersze upowszechnienie tzw. Ośrodków Intensywnej Opieki Medycznej (OIOM), wyposażonych w specjalną aparaturę umożliwiającą śledzenie („monitorowanie”) czynności serca i innych podstawowych funkcji organizmu oraz szyb­kie zastosowanie odpowiedniego leczenia, znacznie poprawiło rokowa­nie w zawale serca. Śmiertelność szpitalna spowodowana zawałem nie przekracza na ogół 15 — 20%, przy czym większość tych zgonów występuje w ostrym okresie choroby, tj. w pierwszej dobie od dokonania się zawału. Ogólna śmiertelność spowodowana zawałem jest wszakże większa, bowiem część chorych umiera nagle bądź też w ciągu 1-2 godz. od wystąpienia pierwszych objawów zawa­łu, często jeszcze przed przewiezieniem do szpitala.