Częstość i rytm wypróżnień oraz konsystencja kału różnią się dość znacznie u poszczególnych zdrowych osób. Zależy to od wielu czynni­ków fizjologicznych i indywidualnych właściwości organizmu lu­dzkiego. Wśród nich przykładowo można wymienić: rodzaj pożywienia, ilość wypijanych płynów, aktywność fizyczną, charakter wykonywanej pracy, wrażliwość psychiczną, rozwój mięśni brzucha. Wobec tej osobniczej zmienności, definicja zaparcia i biegunki nastręcza pewne trud­ności. Kilka uformowanych wypróżnień na dobę nie oznacza bowiem biegunki, zaś jedno wypróżnienie na 3 dni nie musi być uważane za zaparcie. Często ważniejsze znaczenie ma zmiana dotychczasowego, właściwego dla danej osoby rytmu wypróżnień.

Zaparcie należy rozumieć jako zmniejszenie częstości wypróż­nień, uczucie wypełnienia odbytnicy i niekompletnej defekacji oraz zmniejszenie objętości i zwiększenie konsystencji stolca z potrzebą sil­nego parcia przy jego oddawaniu.

Biegunką nazywamy stan, w którym liczba wypróżnień zwiększa się ponad normę właściwą dla danej osoby, a stolce stają się płynne lub półpłynne i obfitsze niż dotychczas.

Obecność krwi w stolcu zawsze wymaga zbadania chorego przez specjalistę gastrologa, niezależnie od tego, czy objaw ten łączy się z biegunką, zaparciem czy normalnymi wypróżnieniami. To samo można powiedzieć o każdej zmianie rytmu wypróżnień trwającej dłużej niż kilka tygodni, zwłaszcza gdy dotyczy osoby po 40 r. życia.

Chudnięcie towarzyszące biegunce bądź zaparciu jest również objawem niepokojącym.

• Ostra biegunka. Biegunka o nagłym początku, występująca u oso­by dotychczas zdrowej, jest najczęściej wywołana przez wirusy, bakte­rie i ich toksyny lub przez pierwotniaki. Zwykle przebiega ona z go­rączką, wymiotami oraz bólami mięśni i głowy. Jest to choroba krót­kotrwała (1 — 3 dni), o przebiegu samoograniczającym się. Badania ka­łu w celu wykrycia czynników zakaźnych nie są na ogół wykonywane, bowiem powrót do zdrowia trwa krócej niż analizy. Nie dotyczy to sytuacji, w której zachorowania występują masowo. Wówczas obowiązu­ją zasady i rygory ustalone przez służby sanitarno-epidemiologiczne.

W biegunkach o ciężkim przebiegu, z krwią w stolcach lub przecią­gających się ponad 5 dni, konieczne jest badanie kału i krwi oraz tzw. rektoskopia (oglądanie końcowej części jelita grubego – odbyt­nicy i esicy za pomocą instrumentu optycznego). Często zachodzi po­trzeba wykonania badania radiologicznego jelita grubego (tzw. wlew doodbytniczy). Na ogół jest to jednak możliwe dopiero po złagodzeniu lub ustąpieniu ostrych objawów.

Leczenie ostrej biegunki polega na leżeniu w łóżku i przyjmo­waniu środków objawowo hamujących biegunkę. Ograniczenia diete­tyczne są o tyle zbędne, że w pierwszym dniu choroby występuje i tak wstręt do jedzenia i chorzy powstrzymują się od przyjmowania pokar­mu. Ze względu na utratę płynów z powodu biegunki i wymiotów nale­ży wypijać dość dużo płynów. Ponieważ u dzieci i osób starszych skut­ki odwodnienia mogą być groźne, zachodzi potrzeba badania składu elektrolitowego krwi takich chorych i stosowania dożylnych przetoczeń odpowiednich płynów. Ten sposób postępowania prowadzony jest również w biegunkach o ciężkim przebiegu, w których utrata płynów z wymiocinami i stolcem jest bardzo duża.

• Przewlekła biegunka. Każda przewlekła biegunka, ciągła lub epi­zodyczna, trwająca tygodnie lub miesiące, wymaga przeprowadzenia badań specjalistycznych. Jest to szczególnie ważne zwłaszcza wówczas, gdy biegunce towarzyszy gorączka, chudnięcie, domieszka krwi w stolcu lub anemia.

Biegunka bez tych objawów, występująca u osób w dobrym stanie ogólnym i zwykle w pierwszej połowie dnia, jest najczęściej wyrazem niegroźnych zaburzeń czynnościowych (tzw. zespół drażliwego jelita). Przyczyną tych zaburzeń jest nieprawidłowa kurczliwość je­lit. Podobnie może przebiegać biegunka w następstwie wybiór­czej nietolerancji niektórych pokarmów, np. mleka krowiego. Przebieg kliniczny biegunki nie może być jednak podstawą do wykluczenia innych chorób, takich jak zapalenia, uchyłki, nowo­twory, choroby bakteryjne.

Zaparcie jest powszechną bolączką ludzi żyjących w krajach o wy­sokim stopniu uprzemysłowienia, dlatego przyczyn tej dolegliwości upatruje się w czynnikach cywilizacyjnych i kulturowych. Zalicza się do nich: żywienie ubogie we włókna roślinne i resztki pokarmowe, ma­łą aktywność fizyczną, nerwowy tryb życia i tłumienie odruchu defe­kacyjnego. Pożywienie współczesnego człowieka ulega niemal całko­witemu strawieniu w przewodzie pokarmowym i wchłonięciu. Ilość niestrawionych resztek jest mała i tworzy niewielką objętościowo ma­sę — na tyle skąpą, że nie stanowi ona dostatecznego bodźca do wzbu­dzenia odpowiednio żywej perystaltyki jelit. Resztki pokarmowe prze­suwają się wolno i długo zalegają, wskutek czego powstają warunki do ich odwodnienia i ostatecznie do wytworzenia suchego, zbitego ka­łu. Nadmierna kurczliwość jelita wywołana nerwowym trybem życia sprzyja zaleganiu kału.