- Refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie przełyku
Istotą tej choroby jest wsteczne zarzucanie zawartości żołądka i/lub dwunastnicy do przełyku. Dzieje się tak wskutek niewydolności dolnego zwieracza przełyku. Objawy chorobowe powstają w wyniku drażniącego działania kwaśnego soku żołądkowego lub zasadowego soku dwunastnicy na błonę śluzową przełyku. Długotrwałe utrzymywanie się refluksu przy osłabionej odporności błony śluzowej doprowadza zwykle do jej przewlekłego zapalenia.
Objawy. Typowym objawem refluksu żołądkowo-przełykowego i zapalenia przełyku jest zgaga, czyli palący ból w nadbrzuszu lub za mostkiem, często wysoko, aż na poziomie gardła, z napływaniem do ust piekącego płynu. Przy silnym natężeniu ból może promieniować do szyi i żuchwy. Zgaga występuje zwykle po posiłkach, szczególnie gdy są one nadmiernie obfite, cierpkie, kwaśne lub zbyt słodkie. Występowaniu zgagi sprzyjają także: praca w pochyleniu połączona z dźwiganiem, pozycja leżąca, palenie tytoniu, picie alkoholu i kawy oraz niektóre leki (np. polopiryna). W następstwie refluksu może czasem dojść do podrażnienia strun głosowych, dróg oddechowych i do powikłań płucnych. Zdarza się tak wówczas, gdy płynna zawartość żołądka cofając się przez przełyk dostaje się do gardzieli i stąd jest zasysana do układu oddechowego. Sytuacja taka powstaje najczęściej w czasie snu.
Objawy refluksu żołądkowo-przełykowego i zapalenia przełyku są dość charakterystyczne, ale w celu ustalenia pewnego rozpoznania konieczne jest wyłączenie innych przyczyn bólów w klatce piersiowej (np. choroby wieńcowej) i w nadbrzuszu (np. wrzodu żołądka lub dwunastnicy). Dlatego też osoby z nawracającymi lub przewlekle utrzymującymi się objawami powinny być poddane badaniu radiologicznemu i wziernikowaniu przełyku z pobraniem wycinków błony śluzowej do badania mikroskopowego.
Leczenie. Podstawowe znaczenie w leczeniu odgrywa wyeliminowanie okoliczności i czynników sprzyjających powstawaniu refluksu. Trzeba unikać obfitych posiłków i potraw szkodzących choremu, palenia tytoniu, picia alkoholu i kawy, pracy w pochyleniu oraz dźwigania. Aby złagodzić nocny refluks, należy wcześnie spożywać kolacje (kilka godzin przed snem) i unieść łóżko od strony głowy o kilkanaście centymetrów.
Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu środków zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego, zobojętniających kwas solny i wzmagających napięcie dolnego zwieracza przełyku, a także na podawaniu płynnych, lepkich leków alkalizujących, które dzięki swoim właściwościom fizykochemicznym chronią błonę śluzową przed działaniem czynników drażniących.
Leczenie operacyjne stosuje się jedynie w przypadku powikłanej postaci refluksu z ciężkim zapaleniem przełyku i z tworzeniem się nadżerek oraz występowaniem ostrych lub przewlekłych krwawień powodujących anemię. Wskazaniem do operacji może być także znaczne, pozapalne zwężenie przełyku.
- Zapalenie przełyku nie związane z refluksem
Zapalenie przełyku nie związane z refluksem najczęściej występuje u osób w ciężkim stanie ogólnym z powodu innych chorób, z osłabioną odpornością na zakażenie. Na chorobę tę cierpią osoby po ciężkich urazach, oparzeniach, z chorobami ośrodkowego układu nerwowego, z chorobami nowotworowymi — przewlekle i intensywnie leczone tzw. lekami immunosupresyjnymi i cytostatykami. Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi ostrego zapalenia przełyku w tych stanach chorobowych są zakażenia grzybicze i wirusowe.
Objawy i leczenie, zob. wyżej, Refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie przełyku.
- Rozlany kurcz przełyku
W warunkach prawidłowych odruch połykania zapoczątkowuje tzw. falę perystaltyczną, czyli odcinkowy skurcz mięśni przełyku płynnie przesuwający się od góry do dołu i przemieszczający kęs pokarmowy z gardła do żołądka. W końcowej fazie fali perystaltycznej dolny zwieracz przełyku ulega rozluźnieniu, co ułatwia przesunięcie zawartości przełyku do żołądka. W rozlanym kurczu przełyku kurczliwość dolnej części przełyku jest chaotyczna i nadmierna, czemu w części przypadków towarzyszy wzmożone napięcie i niedostateczne rozluźnienie się dolnego zwieracza przełyku. W tych warunkach początkowo prawidłowa fala perystaltyczna zanika w miarę przesuwania się w dół, a połykanie jest utrudnione.
Rozlany kurcz przełyku nie jest chorobą samą w sobie, lecz objawem procesu starzenia się lub niektórych stanów chorobowych, takich jak wczesny okres achalazji, zapalenia przełyku, cukrzyca powikłana zmianami zwyrodnieniowymi układu nerwowego i inne.
Objawami choroby są najczęściej dysfagia, czyli utrudnione połykanie, oraz ból zamostkowy, a ich cechą charakterystyczną jest niestałe, okresowe występowanie. U części chorych rozlany kurcz przełyku przebiega bezobjawowo.
Rozpoznanie ustala się na podstawie objawów i radiologicznego badania przełyku. Ponieważ ból zamostkowy może być objawem choroby wieńcowej, powinny być przeprowadzone właściwe badania, aby ewentualnie wykluczyć tę przyczynę. W wyspecjalizowanych ośrodkach stosowana bywa manometria przełyku, czyli pomiary ciśnienia śródprzełykowego. Ezofagoskopia, czyli wziernikowanie przełyku za pomocą instrumentu optycznego, pozwala wyłączyć inne choroby.
Leczenie. Ponieważ natura i przebieg choroby są łagodne, zazwyczaj nie wymaga ona aktywnego leczenia. Jeśli jednak dolny zwieracz przełyku jest nadmiernie napięty lub niezdolny do prawidłowego rozkurczu, stosuje się z dobrym skutkiem mechaniczne jego rozszerzenie. W niektórych przypadkach pomocna bywa tabletka nitrogliceryny wzięta pod język bezpośrednio przed posiłkiem. W razie współistnienia refluksu żołądkowo-przełykowego i zapalenia przełyku stosowane jest leczenie przeciwrefluksowe i przeciwzapalne.
- Achalazja przełyku
Achalazja przełyku jest to brak rozkurczania się dolnego zwieracza przełyku (w okolicy wpustu żołądka) przed przejściem kęsa pokarmu. Podstawową cechą choroby jest dezorganizacja skutecznej fali perystaltycznej w trzonie przełyku, a tym samym spadek ciśnienia śród- przełykowego, które nie może pokonać fizjologicznego napięcia dolnego zwieracza.
Przyczyna choroby nie jest ostatecznie wyjaśniona. Przypuszcza się, że powoduje ją brak lub uszkodzenie zwojów nerwowych w mięśniach trzonu przełyku. Powód uszkodzenia nerwów nie jest znany. W przebiegu choroby dochodzi do poszerzenia, wydłużenia i skręcenia górnej części przełyku. Zaleganie pokarmu prowadzi do zapalenia przełyku. Choroba występuje jednakowo często u obu płci, przeważnie między 25 a 60 r. życia. Nierzadko inicjuje ją stres psychiczny.
Objawy podstawowe to utrudnione połykanie (dysfagia), ulewanie zalegającego pokarmu, bóle, chudnięcie, rzadziej zgaga. Dysfagia początkowo dotyczy głównie pokarmów stałych, potem także płynnych. Ulewanie, bez poprzedzających nudności, może występować w czasie lub po posiłku. Bóle, niekiedy silne, zlokalizowane są za mostkiem i w nadbrzuszu, ale nierzadko promieniują do szyi, ramion i klatki piersiowej.
Rozpoznanie achalazji opiera się na badaniu radiologicznym przełyku (czasem w połączeniu z testem mecholylowym), na badaniach manometrycznych (pomiary ciśnienia śródprzełykowego) oraz wziernikowaniu za pomocą ezofagoskopu, które pozwala na odróżnienie achalazji od raka przełyku.
Leczenie zachowawcze achalazji nie daje wyników. U większości chorych skuteczną metodą leczenia jest mechaniczne rozszerzenie dolnego zwieracza przełyku za pomocą specjalnego aparatu wprowadzonego przez jamę ustną i gardło. W późnym okresie choroby, gdy przełyk jest bardzo poskręcany, wykonanie tego typu zabiegu jest najczęściej niemożliwe. Wówczas konieczne jest leczenie operacyjne.
Zabieg rozszerzenia zwieracza usuwa mechaniczną przeszkodę w połykaniu, nie przywraca jednak prawidłowej perystaltyki przełyku, co oznacza, że pokarm nie jest czynnie połykany, lecz przesuwa się przez przełyk do żołądka dzięki sile ciężkości. Dlatego chorzy z achalazją powinni zawsze jeść w pozycji siedzącej, obficie popijając. Ponieważ trwałe rozszerzenie zwieracza przełyku znosi naturalną zaporę antyrefluksową, osoby po takim zabiegu powinny przestrzegać tych samych zaleceń, co chorzy z refluksem żołądkowo-przełykowym.
- Uchyłki przełyku
Uchyłki przełyku są to woreczkowate uwypuklenia ściany przełyku, skierowane na zewnątrz od jego światła, rozmaitej wielkości, ale na ogół nie przekraczające kilku centymetrów. Zwykle występują w połowie długości przełyku, na ogół u osób starych i nie wywołują istotnych dolegliwości. Jedynie tzw. uchyłek Zenkera może stanowić problem kliniczny. Jest to uchyłek tylnej ściany gardzieli schodzący w dół między przełyk i kręgosłup. Łatwo dochodzi do zalegania w nim pokarmu. Duży, wypełniony pokarmem uchyłek może uciskać na przełyk i utrudniać połykanie. W pozycji leżącej, w czasie snu, zalegający pokarm może wylewać się z uchyłka i drażnić krtań, wywołując napady kaszlu. Zdarzają się także powikłania płucne wywoływane zasysaniem zawartości gardzieli do układu oddechowego. W przypadku kłopotliwych objawów związanych z uchyłkiem Zenkera konieczne jest leczenie operacyjne.