• Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy

Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy jest zespołem obja­wów klinicznych zależnych od długotrwałego niedoboru kortykosteroi­dów, zwłaszcza kortyzolu, i charakteryzuje się przede wszystkim niedociśnieniem, zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej i węglo­wodanowej oraz upośledzeniem zdolności adaptacyjnych w sytuacjach stresowych. Może być spowodowana bezpośrednim uszkodzeniem nad­nerczy — postać pierwotna, czyli choroba Addisona lub cisawica — albo niedostatecznym wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) przysadki – wtórna niedoczyn­ność kory nadnerczy.

Najczęstszą przyczyną pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy są procesy chorobowe uszkadzające nadnercza, tj. gruźlica i tzw. samoistny zanik o podłożu autoimmunizacyjnym. Ponieważ w drugim przypadku organizm wytwarza przeciwciała wo­bec własnych tkanek, mogą zatem współistnieć zmiany tego samego pochodzenia w innych narządach, powodując np. współistniejące nie­doczynności tarczycy, przy tarczyc, jajników lub niedokrwistość Addisona-Biermera. Rzadziej nadnercza ulegają uszkodzeniu w przebiegu grzybic, skrobiawicy i przy przerzutach nowotworowych. Dostrzegalne objawy niedoczynności kory nadnerczy występują dopiero wówczas, gdy ulegnie zniszczeniu ok. 90% utkania gruczołów, a więc w późnym okresie choroby.

Przyczyny wtórnej niedoczynności kory nadner­czy. Niedoczynność przysadki. Obecnie najczęstszą przy­czyną wybiórczego niedoboru adrenokortykotropowego hormonu przy­sadki, prowadzącego wtórnie do upośledzenia czynności nadnerczy, są stany po długotrwałym stosowaniu leków z grupy kortykosteroidów w dużych dawkach.

Objawy. Do typowych dolegliwości w pierwotnej niedo­czynności kory nadnerczy należy znaczne osłabienie, zła toleran­cja wysiłków fizycznych i dłuższego przebywania na słońcu, mdłości, wymioty, chudnięcie.

Najbardziej znamiennym objawem jest ciemne zabarwienie skóry, przypominające opaleniznę, szczególnie intensywne w okolicach eks­ponowanych na światło słoneczne (twarz, dekolt) i częste urazy (łok­cie, miejsca ocierania się bielizny osobistej, okolica zgięć stawów międzypaliczkowych rąk). W około połowie przypadków występują też plamiste przebarwienia śluzówki jamy ustnej i warg. Zmiany barwni­kowe zależą od wzrostu wydzielania hormonów przysadki: ACTH i melanotropiny, spowodowanego niedoborem kortyzolu (zasada ujemnego sprzężenia zwrotnego).

Ciśnienie krwi w pozycji leżącej i siedzącej jest zwykle niskie i ob­niża się jeszcze bardziej w pozycji stojącej. Objaw ten nazywa się hipotensją ortostatyczną lub niedociśnieniem ortostatycznym.

Badania biochemiczne krwi często wykazują obniżenie poziomu so­du i podwyższenie poziomu potasu we krwi. Obniżenie poziomu gluko­zy we krwi może występować na czczo lub 2 — 3 godziny po spożyciu posiłku węglowodanowego (niedocukrzenie, czyli hipoglikemia reaktywna).

Objawy wtórnej niedoczynności kory nadnerczy są podob­ne jak niedoczynności pierwotnej, ale w chorobie Addisona szybciej osiągają groźne dla życia nasilenie. Zasadnicza różnica kliniczna doty­czy zabarwienia powłok ciała, mianowicie w postaci wtórnej skóra ulega odbarwieniu, szczególnie wyraźnie jest to widoczne w obrębie brodawek sutkowych i ich otoczek, które w warunkach prawidłowych są silniej pigmentowane niż otoczenie. Ponadto we wtórnej niedoczyn­ności kory nadnerczy mogą istnieć inne objawy upośledzenia czynnoś­ci przysadki.

Leczenie niedoczynności kory nadnerczy, tzw. zastępcze lub sub­stytucyjne, polega na stosowaniu odpowiedników naturalnych hormo­nów, w dawkach odpowiadających dobowemu wydzielaniu kortyzolu. Okresowo wyrównane są niedobory androgenów nadnerczowych leka­mi o działaniu anabolizującym, tj. pobudzającym biosyntezę związków organicznych, co w fizjologicznych warunkach prawidłowych czynią androgeny.

• Ostra niewydolność kory nadnerczy

Ostra niewydolność kory nadnerczy, czyli przełom nadnerczowy rozwija się najczęściej w przewlekłej niedoczynności kory nadner­czy w sytuacjach stresowych, w wypadku niedostatecznej osłony leka­mi hormonalnymi. Rzadziej powstaje w następstwie nagłego uszkodze­nia nadnerczy, np. w wyniku urazów, w przebiegu ciężkich zakażeń bakteryjnych lub w razie wylewu krwi będącego powikłaniem lecze­nia przeciwzakrzepowego.

Objawy. Zagrażający przełom nadnerczowy charakteryzuje się postępującym osłabieniem, mdłościami, luźnymi stolcami i bólami mięśniowo-kostnymi przypominającymi grypę. W pełnoobjawo-wym przełomie występują wymioty, znaczny spadek ciśnienia krwi i przyspieszenie tętna.

Leczenie zagrażającego przełomu nadnerczowego polega na domięśniowym lub dożylnym podaniu kortykosteroidów. W pełni rozwinięty przełom stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i jest leczony wyłącznie szpitalnie. Dlatego też każdy chory z niedoczynnoś­cią kory nadnerczy powinien zawsze mieć przy sobie zaświadczenie lekarskie zawierające dane personalne, rozpoznanie i zalecenia dotyczą­ce dawek leków hormonalnych w warunkach zwykłych i w sytuacjach stresowych.