Zespół nerczycowy jest to stan chorobowy spowodowany nadmierną utratą białka z moczem wskutek zwiększonej przepuszczalności błony sączącej kłębuszków nerkowych. Może występować w bardzo licznych chorobach, najczęściej jednak w różnych postaciach zapalenia kłębuszków nerkowych (pierwotne glomerulopatie), we wtórnych zapaleniach kłębuszków nerkowych w przebiegu chorób układowych tkanki łącznej (kolagenozy), w cukrzycy, zatruciu ciążowym, różnych nowotworach, zakażeniach wirusowych (np. wirusem zapalenia wątroby B), zaburzeniach krążenia (zaciskającym zapaleniu osierdzia), w stanach uczuleniowych (na jad pszczeli, jad węży, pyłki mleczy, niektóre leki), przy odrzuceniu przeszczepionej nerki.
Objawy. Zespół nerczycowy pełnoobjawowy cechuje się dużym białkomoczem – przekraczającym 3,5 g/dobę, obniżeniem poziomu albumin w surowicy krwi (hipoalbuminemia — poniżej 362 /mmol/1 — 2,5 g%), obniżeniem poziomu białka całkowitego w surowicy krwi (hipoproteinemia), podwyższeniem poziomu cholesterolu w surowicy krwi (hipercholesterolemia — powyżej 6,5 mmol/1 — 250 mg%), obecnością substancji tłuszczowatych w moczu (lipiduria), obrzękami i przesiękami do jam ciała (otrzewna, opłucna, osierdzie). Objawy te mogą występować w bardzo różnych kombinacjach, co daje bardzo zróżnicowany obraz kliniczny tego zespołu.
Zespołowi nerczycowemu mogą towarzyszyć liczne powikłania, wywołane zmianami w biochemicznym składzie organizmu. Należą tu m.in. nadciśnienie tętnicze, niedobór potasu z obniżeniem jego stężenia w surowicy krwi (jako wyraz wtórnego, nadmiernego wydzielania aldosteronu przez korę nadnerczy), ostra przednerkową niewydolność nerek.
Niekiedy pojawiają się tzw. przełomy brzuszne w postaci rozlanych, silnych bólów brzucha, którym towarzyszyć mogą wymioty. Przyczyna ich nie jest jasna, ustępują one zazwyczaj bez leczenia i nie stanowią wskazań do interwencji chirurgicznej.
Do powikłań należą zakrzepy w układzie żylnym. Zakrzepy w żyłach nerkowych mogą nasilać białkomocz i tym samym przyczyniać się do pogłębienia zaburzeń biochemicznych i klinicznych zespołu nerczycowego. Fragmenty skrzeplin, odrywając się z miejsca ich powstawania i wędrując przez układ żylny, mogą powodować zatory w płucach, które często stanowią zagrożenie życia chorego.
Rozpoznanie i różnicowanie pełnoobjawowego zespołu nerczycowego nie nastręcza trudności, zwłaszcza jeśli istnieje wyraźny związek czasowy pomiędzy jego wystąpieniem i uprzednim zadziałaniem określonego czynnika, np. ukąszenie przez pszczołę. Często jednak do ustalenia rozpoznania niezbędne jest wykonanie biopsji nerki.
Leczenie. Podstawą leczenia zespołu nerczycowego jest stosowanie diety wysokobiałkowej (1,5 — 2 g/kg masy ciała). Leczenie farmakologiczne polega na zwalczaniu choroby podstawowej i objawów samego zespołu.
Rokowanie zależy od rodzaju choroby podstawowej.