Pojęcie zapalenie tarczycy obejmuje wiele chorób tarczycy, wywołujących w gruczole zmiany zapalne lub zbliżone do zapalnych. Zmiany te, jeśli nawet rozwijają się w niepowiększonej tarczycy, powodują często rozwinięcie się wola. Dlatego obok nazwy zapalenie tarczycy rozpowszechnione jest określenie zapalenie wola.
Zapalenie tarczycy w zależności od przebiegu choroby dzieli się na ostre, podostre oraz przewlekłe.
- Ostre zapalenie tarczycy
Ostre zakaźne zapalenie tarczycy jest rzadko spotykaną chorobą, wywołaną najczęściej przez bakterie, np. gronkowce lub paciorkowce. Bakterie przedostają się do tarczycy przeważnie z ognisk zakaźnych, umiejscowionych w obrębie szyi, jamy ustnej lub dróg oddechowych. Ostre zakaźne zapalenie tarczycy obejmuje cały gruczoł lub ogranicza się do jego części. W zmienionej zapalnie tkance tarczycowej mogą powstać ogniska martwicy i ropnie.
Choroba objawia się początkowo osłabieniem i nieznaczną gorączką. Później występuje ból i obrzęk tarczycy oraz wysoka gorączka. Skóra nad gruczołem jest zaczerwieniona i gorąca, tarczyca staje się twarda, bardzo bolesna na dotyk i ulega zropieniu. Połykanie jest zwykle utrudnione.
Leczenie ostrego zakaźnego zapalenia tarczycy polega na podawaniu dużych dawek antybiotyków, leków przeciwbólowych oraz stosowaniu ciepłych, wilgotnych okładów na szyję. W razie zropienia gruczołu konieczna jest interwencja chirurgiczna. Wyniki leczenia są zwykle dobre.
Ostre zapalenie tarczycy może powstać wskutek krwotoku do tarczycy, występującego samoistnie lub po urazie szyi. Wylew krwi do wola objawia się jego nagłym obrzmieniem i bólem szyi. Dolegliwości te ustępują samoistnie. Wskazane są ciepłe, wilgotne okłady na szyję.
- Podostre zapalenie tarczycy
Podostre zapalenie tarczycy, zwane również chorobą de Quervaina, polega na rozwinięciu się w tarczycy zmian zapalnych, które przebiegają z dość burzliwymi objawami miejscowymi, nie powodują jednak zropienia gruczołu. Chorobę tę wywołują wirusy. Kobiety chorują czterokrotnie częściej niż mężczyźni. Podostre zapalenie tarczycy zwykle obejmuje cały gruczoł, czasami jednak tylko jego część.
Objawy. Na początku choroby występuje ból szyi, promieniujący zwykle do ucha. Czasami ból jest nietypowy i dotyczy tylko uszu lub zębów. Tarczyca obrzmiewa i twardnieje. Najczęściej pojawia się gorączka. Choroba trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.
Leczenie polega na podawaniu salicylanów i stosowaniu ciepłych, wilgotnych okładów na szyję. Celem szybkiego zmniejszenia dolegliwości miejscowych podawany bywa czasami kortykosteroid. W nielicznych przypadkach następstwem choroby jest niedoczynność tarczycy. Dlatego też chorzy, którzy przebyli podostre zapalenie tarczycy, są okresowo poddawani badaniom kontrolnym.
- Przewlekłe zapalenie tarczycy
Najczęściej spotykaną postacią przewlekłego zapalenia tarczycy jest choroba Hashimoto, zwana również zapaleniem tarczycy autoimmunizacyjnym lub zapaleniem limfocytowym. Przyczyny tej choroby w pełni nie wyjaśniono, ustalono jednak, że rozwija się ona na podłożu zaburzeń układu immunologicznego, czyli odpornościowego. Zaburzenia te prowadzą do autoagresji, która polega na tym, że substancje pochodzące z własnej tarczycy traktowane są przez organizm jak ciała obce (antygeny). Antygeny tarczycowe pobudzają wytwarzanie przeciwciał (immunoglobulin), powodujących uszkodzenie lub nawet powolne zniszczenie tkanki tarczycowej. Jednocześnie pod wpływem autoagresji dochodzi do uczulenia komórek układu odpornościowego (np. limfocytów), które naciekają tarczycę i powodują w niej zmiany chorobowe.
Skłonność do wystąpienia zaburzeń immunologicznych prowadzących do choroby Hashimoto jest w znacznym stopniu uwarunkowana genetycznie. Skłonność ta może być więc przekazywana na potomstwo. Na chorobę Hashimoto chorują prawie dziesięciokrotnie częściej kobiety niż mężczyźni, w ciągu roku zapada na nią 69 na 100000 kobiet.
Choroba Hashimoto przejawia się powstaniem charakterystycznych zmian zapalnych w obrębie tarczycy i może spowodować zarówno rozrost, jak i zanik tego gruczołu. Choroba może przebiegać w postaci ogniskowej lub rozsianej.
Ogniskowa postać choroby Hashimoto powoduje umiarkowane zmiany w tarczycy i zwykle nie wywołuje jej zniszczenia. Kliniczne zmiany ograniczają się często do rozrostu gruczołu. Choroba może być wówczas rozpoznawana jako wole obojętne. Ta postać choroby Hashimoto występuje stosunkowo często u dzieci i młodzieży i kończy się na ogół pomyślnie, wygaśnięciem zmian zapalnych.
Rozsiana, uogólniona postać choroby Hashimoto obejmuje całą tarczycę lub znaczną jej część. Zmieniona zapalnie tarczyca powiększa się stopniowo tworząc wole, które jest zwykle symetryczne, twarde, o mniej lub bardziej gładkiej powierzchni. Czasami tworzy się wole guzowate lub jednostronne. Po dłuższym czasie wielkość wola ulega stabilizacji, a następnie stopniowo się zmniejsza. Niekiedy dochodzi do zaniku tarczycy.
We wczesnym okresie choroby czynność dokrewna tarczycy jest prawidłowa lub nawet dochodzi do nadmiernego wydzielania hormonów przez ten gruczoł. Po wielu miesiącach lub nawet latach rozwija się niedoczynność tarczycy, która znacznie upośledza ogólny stan zdrowia. W tym okresie wole ulega zwykle zanikowi, chociaż czasami tarczyca pozostaje powiększona mimo jej niedoczynności. W początkowym okresie choroby chorzy mogą odczuwać ból lub ucisk w obrębie szyi. Po pewnym czasie dolegliwości te ustępują, ale jeśli wole ma znaczne rozmiary, ucisk w obrębie szyi może się utrzymać.
Znana jest również postać choroby Hashimoto, która powoduje początkowo nieznaczne objawy lub nawet przebiega bezobjawowo. Tarczyca w tych przypadkach nie tylko nie ulega powiększeniu, lecz po kilku latach zanika i przestaje wydzielać hormony.
Rozpoznanie wola Hashimoto opiera się zarówno na badaniu fizycznym, jak i ocenie komórek tarczycy uzyskanych punkcją wola. Innym badaniem wskazującym na chorobę Hashimoto jest stwierdzenie przeciwciał tarczycowych w surowicy krwi. Wystąpienie niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto można wykryć stosunkowo wcześnie dzięki badaniu zawartości hormonów w surowicy.
Leczenie ogniskowej postaci wola Hashimoto, zwłaszcza u młodzieży, polega na przewlekłym podawaniu preparatów hormonów tarczycy. Leczenie to trwa od roku do kilku lat i prowadzi zwykle do zmniejszenia tarczycy.
Leszenie rozsianej postaci choroby Hashimoto jest na ogół nieskuteczne. Podstawową metodą leczenia jest stosowanie preparatów hormonów tarczycy, które zwalczając niedoczynność tarczycy, działają korzystnie na ogólny stan chorych.
Leczenie operacyjne wola Hashimoto stosuje się bardzo rzadko, tylko wówczas, gdy wole wywiera znaczny ucisk lub nasuwa podejrzenie współistnienia zmian złośliwych.
Tzw. wole Riedla. Jest to bardzo rzadka postać przewlekłego zapalenia tarczycy o nie wyjaśnionym podłożu. Tarczyca rozrasta się i przybiera twardą, deskowatą spoistość. Początkowo choroba przebiega z prawidłową czynnością tarczycy, po dłuższym okresie może dojść do niedoczynności tarczycy, wymagającej stałego leczenia preparatami hormonów tarczycy. Jeśli wole wywołuje ucisk, wskazane jest leczenie operacyjne.