Pojęcie zapalenie tarczycy obejmuje wiele chorób tarczycy, wywołujących w gruczole zmiany zapalne lub zbliżone do zapalnych. Zmiany te, jeśli nawet rozwijają się w niepowiększonej tarczycy, po­wodują często rozwinięcie się wola. Dlatego obok nazwy zapa­lenie tarczycy rozpowszechnione jest określenie zapalenie wola.

Zapalenie tarczycy w zależności od przebiegu choroby dzieli się na ostre, podostre oraz przewlekłe.

• Ostre zapalenie tarczycy

Ostre zakaźne zapalenie tar­czycy jest rzadko spotykaną chorobą, wywołaną najczęściej przez bakterie, np. gronkowce lub paciorkowce. Bakterie przedostają się do tarczycy przeważnie z ognisk zakaźnych, umiejscowionych w obrębie szyi, jamy ustnej lub dróg oddechowych. Ostre zakaźne zapalenie tar­czycy obejmuje cały gruczoł lub ogranicza się do jego części. W zmie­nionej zapalnie tkance tarczycowej mogą powstać ogniska martwicy i ropnie.

Choroba objawia się początkowo osłabieniem i nieznaczną go­rączką. Później występuje ból i obrzęk tarczycy oraz wysoka gorączka. Skóra nad gruczołem jest zaczerwieniona i gorąca, tarczyca staje się twarda, bardzo bolesna na dotyk i ulega zropieniu. Połykanie jest zwykle utrudnione.

Leczenie ostrego zakaźnego zapalenia tarczycy polega na poda­waniu dużych dawek antybiotyków, leków przeciwbólowych oraz sto­sowaniu ciepłych, wilgotnych okładów na szyję. W razie zropienia gruczołu konieczna jest interwencja chirurgiczna. Wyniki leczenia są zwykle dobre.

Ostre zapalenie tarczycy może powstać wskutek krwotoku do tarczycy, występującego samoistnie lub po urazie szyi. Wylew krwi do wola objawia się jego nagłym obrzmieniem i bó­lem szyi. Dolegliwości te ustępują samoistnie. Wskazane są ciepłe, wilgotne okłady na szyję.

• Podostre zapalenie tarczycy

Podostre zapalenie tarczycy, zwane również chorobą de Quervaina, polega na rozwinięciu się w tarczycy zmian zapalnych, które przebiegają z dość burzliwymi objawami miejscowymi, nie powodują jednak zropienia gruczołu. Chorobę tę wywołują wirusy. Kobiety cho­rują czterokrotnie częściej niż mężczyźni. Podostre zapalenie tarczycy zwykle obejmuje cały gruczoł, czasami jednak tylko jego część.

Objawy. Na początku choroby występuje ból szyi, promieniujący zwykle do ucha. Czasami ból jest nietypowy i dotyczy tylko uszu lub zębów. Tarczyca obrzmiewa i twardnieje. Najczęściej pojawia się go­rączka. Choroba trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Leczenie polega na podawaniu salicylanów i stosowaniu ciep­łych, wilgotnych okładów na szyję. Celem szybkiego zmniejszenia do­legliwości miejscowych podawany bywa czasami kortykosteroid. W nielicznych przypadkach następstwem choroby jest niedoczynność tarczycy. Dlatego też chorzy, którzy przebyli podostre zapalenie tarczycy, są okresowo poddawani badaniom kontrolnym.

• Przewlekłe zapalenie tarczycy

Najczęściej spotykaną postacią przewlekłego zapalenia tarczycy jest choroba Hashimoto, zwa­na również zapaleniem tarczycy autoimmunizacyjnym lub zapaleniem limfocytowym. Przyczyny tej choroby w peł­ni nie wyjaśniono, ustalono jednak, że rozwija się ona na podłożu za­burzeń układu immunologicznego, czyli odpornościowego. Zaburzenia te prowadzą do autoagresji, która polega na tym, że substancje pochodzące z własnej tarczycy traktowane są przez organizm jak ciała obce (antygeny). Antygeny tarczycowe pobudzają wytwarzanie przeciwciał (immunoglobulin), powodujących uszkodzenie lub nawet powolne zniszczenie tkanki tarczycowej. Jednocześnie pod wpływem autoagresji dochodzi do uczulenia komórek układu odpor­nościowego (np. limfocytów), które naciekają tarczycę i powodują w niej zmiany chorobowe.

Skłonność do wystąpienia zaburzeń immunologicznych prowadzą­cych do choroby Hashimoto jest w znacznym stopniu uwarunkowana genetycznie. Skłonność ta może być więc przekazywana na potom­stwo. Na chorobę Hashimoto chorują prawie dziesięciokrotnie częś­ciej kobiety niż mężczyźni, w ciągu roku zapada na nią 69 na 100000 kobiet.

Choroba Hashimoto przejawia się powstaniem charakterystycznych zmian zapalnych w obrębie tarczycy i może spowodować zarówno rozrost, jak i zanik tego gruczołu. Choroba może przebiegać w postaci ogniskowej lub rozsianej.

Ogniskowa postać choroby Hashimoto powoduje umiarkowa­ne zmiany w tarczycy i zwykle nie wywołuje jej zniszczenia. Kliniczne zmiany ograniczają się często do rozrostu gruczołu. Choroba może być wówczas rozpoznawana jako wole obojętne. Ta postać choroby Hashimoto występuje stosunkowo często u dzieci i młodzieży i kończy się na ogół pomyślnie, wygaśnięciem zmian zapalnych.

Rozsiana, uogólniona postać choroby Hashimoto obejmu­je całą tarczycę lub znaczną jej część. Zmieniona zapalnie tarczyca powiększa się stopniowo tworząc wole, które jest zwykle symetrycz­ne, twarde, o mniej lub bardziej gładkiej powierzchni. Czasami tworzy się wole guzowate lub jednostronne. Po dłuższym czasie wielkość wola ulega stabilizacji, a następnie stopniowo się zmniejsza. Niekiedy do­chodzi do zaniku tarczycy.

We wczesnym okresie choroby czynność dokrewna tarczycy jest prawidłowa lub nawet dochodzi do nadmiernego wydzielania hormo­nów przez ten gruczoł. Po wielu miesiącach lub nawet latach rozwija się niedoczynność tarczycy, która znacznie upośledza ogólny stan zdrowia. W tym okresie wole ulega zwykle zanikowi, chociaż cza­sami tarczyca pozostaje powiększona mimo jej niedoczynności. W po­czątkowym okresie choroby chorzy mogą odczuwać ból lub ucisk w obrębie szyi. Po pewnym czasie dolegliwości te ustępują, ale jeśli wole ma znaczne rozmiary, ucisk w obrębie szyi może się utrzymać.

Znana jest również postać choroby Hashimoto, która powoduje początkowo nieznaczne objawy lub nawet przebiega bezobjawowo. Tarczyca w tych przypadkach nie tylko nie ulega powiększe­niu, lecz po kilku latach zanika i przestaje wydzielać hormony.