Posted in Mechanizm powstawania miażdżycy jest złożony i wiąże się z reakcją ściany tętnicy na uszkadzające ją czynniki. Ściana tętnicy jest strukturą składającą się z trzech warstw: z błony wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej zwanej przydanką.
Błona wewnętrzna jest pokryta jedną warstwą komórek śródbłonka, stanowiącego wyściółkę tętnicy. Nieuszkodzona błona wewnętrzna przeciwdziała krzepnięciu krwi dzięki wydzielaniu prostacykliny. Prostacyklina zapobiega przyleganiu i skupianiu się płytek krwi, czyli hamuje ich adhezję i agregację. Błona wewnętrzna jest oddzielona od błony środkowej włóknami tkanki łącznej.
Błona środkowa składa się z komórek zwanych miocytami. Komórki te charakteryzuje żywy metabolizm. Pod wpływem różnych czynników nabierają one zdolności migracyjnych i wędrują do błony wewnętrznej, gdzie ulegają szybkiemu rozrostowi, czyli proliferacji. Komórki te syntetyzują ponadto włókna tkanki łącznej.
Elementami morfologicznymi w mechanizmie powstawania zmian miażdżycowych są: komórki śródbłonka, włókna tkanki łącznej i komórki błony środkowej — miocyty.
Pierwotnym czynnikiem zapoczątkowującym powstawanie zmian miażdżycowych jest uszkodzenie śródbłonka tętnic. Uszkodzenie to może mieć charakter czynnościowy bądź strukturalny. Do czynników uszkadzających zalicza się: czynniki mechaniczne (np. nadciśnienie tętnicze, mechaniczne uszkodzenie naczynia), chemiczne (zwiększona zawartość cholesterolu we krwi, niedotlenienie, katecholaminy, angiotensyna), bakteryjne i wirusowe oraz immunologiczne. W następstwie uszkodzenia śródbłonka dochodzi do dwojakiego rodzaju zmian:
- zwiększa się przepuszczalność ściany tętnicy dla różnych substancji, m.in. dla lipoprotein osocza krwi, które są czynnikiem powodującym migrację i rozrost miocytów; w tych warunkach komórki te zaczynają mnożyć się i wędrować w kierunku błony wewnętrznej tętnicy;
- uszkodzenie śródbłonka odsłania włókna tkanki łącznej znajdujące się bezpośrednio pod nim. Odsłonięte włókna zwiększają przyleganie i skupianie się płytek krwi. W miejscu uszkodzenia dochodzi więc do agregacji płytek i uwalniania z nich szeregu substancji, a wśród nich najważniejszej – płytkowego czynnika wzrostu. Powstaje swojego rodzaju błędne koło: uwolnione z płytek substancje mają własności zwiększania agregacji płytek, z których ponownie uwalniają się związki nasilające ten proces.
Płytkowy czynnik wzrostu najbardziej ze wszystkich znanych czynników nasila migrację i rozrost miocytów.
Miocyty, pobierając z przepływającej krwi lipoproteiny o małej gęstości, czyli beta-lipoproteiny, gromadzą w swoim wnętrzu cholesterol, przekształcając się stopniowo w zasadniczy element komórkowy zmian miażdżycowych – w komórki piankowate. Przy przeładowaniu komórki cholesterolem dochodzi do pęknięcia błony komórkowej, a nagromadzony cholesterol wydostaje się do przestrzeni pozakomórkowej. Tak powstałe zmiany zostają otoczone włóknami tkanki łącznej, syntetyzowanej przez proliferujące miocyty. W ten sposób powstaje typowa blaszka miażdżycowa; w środku blaszki, zarówno wewnątrz komórek, jak i poza nimi, znajduje się cholesterol otoczony włóknami tkanki łącznej. Jest to miejsce zwiększonego przylegania płytek krwi, a więc miejsce tworzenia się zakrzepu, który może doprowadzić do zamknięcia światła naczynia. Powstałe blaszki miażdżycowe są unaczynione przez drobne naczynia krwionośne, wnikające do nich z zewnętrznej błony tętnicy. Naczynia takie mogą pęknąć, powodując krwotok do blaszki, co jest jedną z przyczyn szybkiego powiększania się blaszki i może również doprowadzić do zamknięcia światła naczynia.
Uważa się, że jednorazowe uszkodzenie śródbłonka tętnicy (np. w czasie operacji czy badania naczyniowego) powoduje tylko niewielkie zmiany, które z czasem mogą pokryć się nowym śródbłonkiem, dając jedynie niewielkie zgrubienie tętnicy. Jednakże przewlekłe uszkodzenia, jakie częściej występują, doprowadzają do powstania typowych blaszek miażdżycowych.
W ostatnich latach ciekawą hipotezę powstawania miażdżycy wysunęła grupa badaczy, wśród których znajdują się dwaj polscy uczeni: prof. Ryszard Gryglewski i prof. Andrzej Szczeklik. Według tych badaczy, inicjującą rolę w powstawaniu zmian miażdżycowych odgrywa zachwianie równowagi między dwoma czynnikami: tromboksanem (TXA2), występującym w płytkach krwi, i prostacykliną (PGI2), syntetyzowaną w ścianie naczyń. Oba te związki powstają w wyniku przemiany kwasu arachidonowego i mają przeciwstawne działanie zarówno na naczynia krwionośne, jak i na płytki krwi. Tromboksan zwęża naczynia i powoduje agregację płytek krwi, podczas gdy prostacyklina rozszerza naczynia i hamuje skupianie się płytek. Stwierdzono, że w naczyniach miażdżycowo zmienionych zawartość prostacykliny jest niższa niż w tętnicach zdrowych, a więc przewagę zyskuje czynnik zwężający naczynia i nasilający agregację płytek. Istnieje wiele czynników hamujących działanie prostacy kliny, wśród których istotną rolę odgrywają nadtlenki lipidów. Głównym nośnikiem nadtlenków lipidów są frakcje lipoproteinowe: beta-lipoproteiny (LDL) i prebeta-lipoproteiny (VLDL).
