Choroba wieńcowa, zwana też chorobą niedokrwienną serca, należy – obok nadciśnienia tętniczego – do najczęstszych chorób układu krążenia i podobnie jak ono jest jedną z głównych przy­czyn inwalidztwa i niezdolności do pracy. W Polsce liczbę chorych z chorobą wieńcową szacuje się na ok. 1 min osób, a nowych zawałów serca rejestruje się rocznie ok. 80 tys. Znaczenie społeczne choroby wieńcowej. Wynika stąd, że choruje na nią znaczny odsetek osób w średnim, a nawet w młodym wieku – a więc w okresie największej aktywności życiowej i zawodowej. Odnosi się to zwłaszcza do mężczyzn. W młodszych grupach wieku choroba wieńcowa występuje u nich znacznie częściej niż u kobiet. Po 50 r. życia różnica ta stopnio­wo zaciera się i w starszym wieku zapadalność na tę chorobę jest u obu płci zbliżona.

• Mechanizm powstawania choroby wieńcowej

Przyczyną choroby wieńcowej w większości przypadków są zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych, tj. w tętnicach zaopa­trujących w krew mięsień serca.

W warunkach prawidłowych, przy zdrowych tętnicach wieńcowych, ilość krwi dopływającej do mięśnia sercowego zmienia się w szerokich granicach, w zależności od aktualnego zapotrzebowania na tlen. Zapo­trzebowanie to jest mniejsze w spoczynku, zwiększa się już podczas niewielkiej nawet aktywności fizycznej, największe zaś jest w czasie dużego wysiłku fizycznego, silnej emocji, nagłej zwyżki ciśnienia krwi lub w innych stanach powodujących zwiększoną pracę serca. Prze­pływ krwi przez tętnice wieńcowe może się zwiększyć nawet kilka­krotnie, co pozwala podołać zwiększonemu zapotrzebowaniu na tlen. Zwiększenie to jest możliwe dzięki istnieniu tzw. rezerwy wieńcowej, określającej maksymalną zdolność organizmu do zwiększe­nia przepływu wieńcowego w warunkach wzrostu zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen.

Zmiany miażdżycowe, powodujące zwężenie tętnic wieńcowych, pro­wadzą do stopniowego zmniejszenia rezerwy wieńco­wej. Początkowo może to nie powodować żadnych dolegliwości, gdyż zaopatrzenie mięśnia sercowego w krew w warunkach normalnej ak­tywności życiowej, pomimo zmniejszenia rezerwy wieńcowej, może być wystarczające. Zwężenie światła głównych tętnic wieńcowych o 50%, a nawet o 75% może nie powodować uchwytnych objawów chorobo­wych, jeżeli nie dochodzi do wyraźnego wzrostu zapotrzebowania na tlen. Istnieją ponadto różnorakie mechanizmy adaptacyjne, za pomocą których organizm stara się dostosować do zmienionych warunków. Jednym z nich jest niedotlenienie serca, będące silnym bodź­cem powodującym rozszerzenie tętnic wieńcowych i wzrost przepływu przez nie krwi, konieczny do pokrycia zwiększonego zapotrzebowania na tlen. Innym mechanizmem, umożliwiającym większe wykorzystanie tlenu, jest zwiększone wychwytywanie tlenu przez mięsień serca. Istotną rolę w adaptacji serca do postępujących zmian w tętnicach wieńcowych i spowodowanych nimi zaburzeń przepływu krwi gra tzw. krążenie oboczne, czyli dodatkowe drogi krążenia krwi wy­twarzające się w toku stopniowego rozwoju choroby wieńcowej.

W miarę postępu zmian miażdżycowych pojawiają się zwykle obja­wy pod postacią bólów w klatce piersiowej, określanych mianem dławicy piersiowej albo dusznicy bolesnej (angina pectoris, stenocardia). Mogą one występować początkowo jedy­nie w czasie większych wysiłków fizycznych, przekraczających możliwości adaptacyjne organizmu. Z biegiem czasu rezerwa wieńcowa ule­ga dalszemu zmniejszeniu i bóle pojawiają się przy coraz mniejszych wysiłkach. W bardziej zaawansowanych okresach choroby mogą pojawiać się bóle spoczynkowe, nie związane z żadnym uchwytnym wzro­stem zapotrzebowania na tlen. Niekiedy bóle od samego początku mo­gą mieć charakter spoczynkowy. W niektórych przypadkach pierw­szym objawem choroby może być zawał serca lub też może nastąpić nagły zgon, bez poprzedzających go objawów cho­roby wieńcowej.