- Akromegalia
Akromegalia jest chorobą charakteryzującą się powiększaniem się rąk i stóp oraz rozrostem części kostnych i tkanek miękkich w obrębie głowy pod wpływem nadmiaru hormonu wzrostu. W większości przypadków przyczyną zaburzeń jest gruczolak przysadki zbudowany z komórek wydzielających somatotropinę, czyli hormon wzrostu, rzadziej rozrost tych komórek, bez uformowanego anatomicznie nowotworu.
Objawy. Zmiany somatyczne w akromegalii zależą od pobudzenia syntezy białek i kwasów nukleinowych, a więc od nasilenia procesów anabolicznych w skórze, układzie kostnym i mięśniowym oraz w tkankach podporowych. Często uwagę na postępujący proces chorobowy zwraca konieczność zwiększania rozmiaru rękawiczek, butów i nakrycia głowy. Osoby z otoczenia mogą zauważyć powoli postępujące zniekształcenie rysów twarzy, wywołane rozrostem tkanek miękkich, zwłaszcza nosa i warg, oraz zmianami kostnymi w postaci uwydatnienia się żuchwy i łuków brwiowych. Powiększa się też język i małżowiny uszne. Skóra grubieje i staje się szorstka. Zmiany w obrębie chrząstek są przyczyną zniekształceń i bólów stawowych. Charakterystyczne jest obfite pocenie się. Stosunkowo często występuje nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i niewydolność krążenia. Może zdarzać się mlekotok. W wypadku niszczenia przysadki przez rozrastający się gruczolak mogą występować objawy niedoczynności gruczołów dokrewnych kontrolowanych przez przysadkę, zwłaszcza gruczołów płciowych.
Rozpoznanie akromegalii opiera się na typowym obrazie klinicznym. W przypadkach wątpliwych pomocne mogą być zdjęcia rentgenowskie rąk, stóp i czaszki; zawsze wykonywane jest zdjęcie rentgenowskie czaszki (ocena siodła tureckiego) i badanie okulistyczne z oceną dna oka i pola widzenia barwy białej i czerwonej. Niezwykle ważne jest ustalenie, czy proces chorobowy jest czynny, czy też występujące zmiany stanowią pozostałość po przebytym w przeszłości okresie nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu. O czynnej akromegalii mogą świadczyć postępujące zmiany, obfite poty oraz stałe bóle głowy, jeżeli ich przyczyną nie jest nie leczone nadciśnienie tętnicze. Rozstrzygające znaczenie mają badania poziomu hormonu wzrostu we krwi.
Leczenie. Nieczynną akromegalię można określić jako defekt kosmetyczny, który nie wymaga leczenia, jeżeli nie towarzyszą mu objawy powiększania się guza przysadki. Główną metodą leczenia czynnej akromegalii jest zabieg neurochirurgiczny, uzupełniany — w razie potrzeby — napromienianiem okolicy przysadki. Rzadziej leczenie ogranicza się do stosowania jedynie energii promienistej. Leczenie farmakologiczne tylko w części przypadków jest skuteczne, przeważnie jest leczeniem uzupełniającym nie w pełni skutecznego zabiegu neurochirurgicznego albo napromieniowań.
- Gigantyzm przysadkowy
Terminem tym określa się nadmierny wzrost spowodowany zwiększonym wydzielaniem hormonu wzrostu u osób młodych z nieukończonym wzrostem, zwłaszcza przy opóźnionym pokwitaniu. Na ogół do gigantyzmu dołączają się cechy akromegalii o różnym nasileniu. Czasami nadmiernie wysoki wzrost występuje rodzinnie i jest uwarunkowany genetycznie.
Rozpoznanie i leczenie gigantyzmu przysadkowego są podobne jak w akromegalii.
- Choroba Cushinga
Choroba Cushinga jest to zespół zmian somatycznych i zaburzeń metabolicznych wywołanych nadczynnością kory nadnerczy, zależną od nadmiernego wydzielania hormonu przysadkowego kortykotropiny (ACTH).
- Gruczolak przysadki wydzielający prolaktynę i zespół nieprawidłowej laktacji
Podwyższone stężenie we krwi hormonu prolaktyny powoduje u kobiet niedoczynność jajników z zaburzeniami miesiączkowania, a nawet z brakiem miesiączki, natomiast u mężczyzn jest przyczyną osłabienia popędu płciowego i upośledzenia potencji. Zaburzenia te są wynikiem hamującego wpływu prolaktyny na sekrecję podwzgórzowego czynnika uwalniającego hormon luteotropowy i blokowania oddziaływania gonadotropin na gruczoły płciowe. U większości kobiet z nadmiernym wydzielaniem prolaktyny (hiperprolaktynemią) występuje mlekotok nie związany z okresem połogu.
Przyczyną nadmiernego wydzielania prolaktyny jest często gruczolak przysadki. U kobiet rozpoznanie jest stosunkowo łatwe, gdy guzek przysadki ma jeszcze niewielkie rozmiary, ponieważ zaburzenia cyklu miesiączkowego czy też brak miesiączki dość szybko skłaniają je do szukania pomocy lekarskiej. Z uwagi na pobudzający wpływ ciąży na rozwój gruczolaków przysadki, zawsze zaniepokojenie powinien budzić brak miesiączki po porodzie, po zakończeniu karmienia piersią. U mężczyzn, prawdopodobnie z powodu bardziej skąpych objawów, rozpoznanie nowotworu przysadki wydzielającego prolaktynę często następuje dopiero wówczas, gdy osiągnie on znaczne rozmiary, wywołując zaburzenia widzenia lub zmiany w układzie nerwowym.
Wzmożoną sekrecję prolaktyny mogą również powodować nowotwory podwzgórza i inne zmiany w układzie podwzgórze – przysadka, osłabiające hamujący wpływ dopaminy na wydzielanie prolaktyny. Przyczyną hiperprolaktynemii i mlekotoku mogą być też: pierwotna niedoczynność tarczycy, zespół napięcia przedmiesiączkowego (druga połowa cyklu), a także niektóre leki. Oprócz dużej grupy leków typu psychiatrycznego należą tutaj metoklopramid i cymetydyna, stosowane w leczeniu choroby wrzodowej.
Sporadycznie mlekotok może występować po urazach klatki piersiowej, ale patofizjologia tego zjawiska nie została dotychczas w pełni wyjaśniona.
Stwierdzenie nadmiernego wydzielania prolaktyny może być oparte tylko na podstawie oznaczeń jej stężenia we krwi. Ponieważ wydzielanie tego hormonu wzrasta w sytuacjach stresowych, badania nie mogą być przeprowadzone bezpośrednio po przeżyciach emocjonalnych.
Podobnie jak w przypadkach innych gruczolaków przysadki, przeprowadzane są zarówno badania rentgenowskie czaszki, jak i okulistyczne.
Leczenie. Gruczolaki przysadki wydzielające prolaktynę są leczone przede wszystkim farmakologicznie. Interwencja neurochirurgiczna daje dobre wyniki w przypadkach niezbyt dużych gruczolaków. Przy dużych guzach wyniki leczenia operacyjnego są gorsze; czasami jako uzupełnienie stosuje się napromienianie okolicy przysadki.