Nabyte wady serca, czyli zastawkowe, są najczęściej na­stępstwem przebytej w dzieciństwie lub wczesnej młodości gorączki reumatycznej, ale mogą też pow­stawać z powodu zakażenia zastawek bakteriami. Choroby te powodu­ją zgrubienie, zwłóknienie i zbliznowacenie zastawek z częściowym zrastaniem się ich płatków, a niekiedy też zwapnieniem. Zmiany takie mogą powodować zwężenie lub niedomykalność zajętej zastawki.

• Wady zastawki dwudzielnej. Zastawka dwudzielna, czyli mitralna, położona pomiędzy lewym przedsionkiem i lewą komorą serca, tj. w lewym ujściu żylnym, jest najczęściej atakowana przez gorączkę reumatyczną. Następstwem choroby może być zwężenie lub niedomykalność zastawki. Zwężenie częściej występuje u kobiet, u mężczyzn rozwija się raczej niedomykalność. Obie wady mogą również współistnieć ze sobą.

Zwężenie lewego ujścia żylnego, zwane też stenozą mitralną, powoduje utrudnienie przepływu krwi przez zastawkę dwudzielną, wskutek czego krew zalega w lewym przedsionku (powo­dując jego powiększenie), w żyłach oraz w naczyniach włosowatych płuc. Stan ten prowadzi do przekrwienia płuc. W płucach gromadzi się nadmiar płynu, który przesiąka z naczyń włosowatych do pęcherzyków płucnych i powstaje obrzęk płuc. Długotrwałe przekrwienie płuc powoduje wzrost ciśnienia w tętnicy płucnej (nadciśnienie płucne). Obciąża to prawą komorę serca dodatkową pracą, dopro­wadzając do jej przerostu i niewydolności.

Głównym objawem choroby jest duszność. Początkowo występu­je ona tylko w czasie większych wysiłków fizycznych. Często towarzy­szy jej kaszel, czasem krwioplucie. W miarę rozwoju choroby coraz mniejsze wysiłki wywołują duszność. Dołączająca się niewydolność prawej komory serca powoduje powiększenie się wątroby i obrzęki stóp. Częstym powikłaniem jest zaburzenie rytmu serca, tzw. migotanie przedsionków. Powstaje ono wskutek rozciągnięcia lewego przedsionka i objawia się całkowicie niemiarową pracą serca. Mogą też wytworzyć się w przedsionkach skrzepliny krwi. Jeśli ich części się oderwą, mogą spowodować zator tętni­cy płucnej lub zawał płuc.

Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu przez lekarza szmeru spowodowanego zaburzeniem przepływu krwi przez zastawkę w czasie rozkurczu serca. Tony serca są również zmienione w sposób typowy. Badanie ultradźwiękami pozwala ustalić, czy zastawka jest zwężona, ale elastyczna, czy też mocno zwłókniała lub nawet zwapniała. Ma to duży wpływ na sposób leczenia choroby.

• Leczenie zależy od stanu chorego. Jeśli choroba powoduje istot­ne ograniczenie tolerancji wysiłku, np. chory z trudem wchodzi na I piętro, i towarzyszy jej przekrwienie płuc z objawami nadciśnienia płucnego, leczenie powinno być operacyjne. Gdy zastawka jest ela­styczna, operacja polega najczęściej na rozszerzeniu zwężonego ujścia za pomocą zabiegu nazwanego komisurotomią mitralną. W niektórych przypadkach zastawkę można też rozszerzyć używając specjalnego cewnika z balonikiem, wprowadzonego przezskórnie — operacja nie jest wtedy niezbędna. Gdy płatki zastawki są zwłókniałe lub zwapniałe, konieczne jest wszczepienie sztucznej za­stawki dwudzielnej. Wszczepienie zastawki bywa konieczne również u chorych ze zwężeniem powstałym wtórnie po 8 — 10 latach od przebytej skutecznej komisurotomii.

Leczenie operacyjne przeważnie poprawia tolerancję wysiłku, zapo­biega obrzękowi płuc, może się przyczynić do opanowania powikłań zatorowych. Jakość życia chorych ulega wyraźnej poprawie, często powracają oni do pracy zawodowej, a kobiety mogą urodzić dziecko. Jeśli zdarzy się, że chora ze zwężeniem lewego ujścia żylnego zajdzie w ciążę nie wiedząc o istnieniu tej wady, może wówczas wystąpić nasi­lenie objawów choroby i konieczność rozszerzenia zastawki przed po­rodem.

Niedomykalność zastawki dwudzielnej, niedomy­kalność mitralna. Wada ta, najczęściej pochodzenia reumatycz­nego, może być także powikłaniem przebytego zawału serca, wypada­nia płatka zastawki dwudzielnej (mitralnego) oraz niektórych chorób mięśnia serca. Istotą wady jest cofanie się w czasie skurczu komory strumienia krwi do lewego przedsionka, co powoduje jego znaczne po­większenie, a także przekrwienie płuc i nadciśnienie płucne. Niedomykalność zastawki dwudzielnej obciąża nie tylko lewy przedsionek, ale i lewą komorę. Lewa komora przepompowuje zwiększoną objętość krwi napływającą z powiększonego przedsionka, a krew ta częściowo tam powraca.

Objawem choroby jest zła tolerancja wysiłku, duszność wysiłko­wa, poczucie nierównego bicia serca z powodu migotania przedsion­ków, czasem zwiększony obwód brzucha i obrzęki.

Rozpoznanie jest łatwe. Osłuchiwaniem serca lekarz stwierdza szmer skurczowy promieniujący do pachy, wywołany zwrotną falą krwi płynącą z komory do przedsionka. Występują też istotne zmiany sylwetki serca na zdjęciu rentgenowskim. Badanie ultradźwiękami pozwala wykazać, jak duże są lewy przedsionek i lewa komora, a tak­że ocenić, czy współistnieje zwężenie lewego ujścia żylnego.

Leczenie zależy od stanu chorego. Jeżeli niedomykalność nie jest duża i nie powstaje nagle, przebieg choroby jest najczęściej dość łagodny. Stosowane jest leczenie farmakologiczne. Natomiast gdy ser­ce jest wyraźnie powiększone, wystąpiło migotanie przedsionków, nie­wydolność krążenia czy powikłania zatorowe, konieczne jest wszczepienie sztucznej zastawki. Do wszczepienia zastawki dochodzi zazwy­czaj w 30 latach życia chorego.

• Wady zastawki aortalnej. Zwężenie lewego ujścia tęt­niczego, czyli zwężenie zastawki tętnicy głównej (aortalnej). Zastawka tętnicy głównej, czyli aorty, zwana też aortalną, oddziela lewą komorę od aorty, tj. leży w lewym ujś­ciu tętniczym. W czasie skurczu lewej komory przez tę zastawkę przepływa krew płynąca do wszystkich narządów ciała.