Zapalenie płuc może być wywołane przez: drobnoustroje, czyn­niki chemiczne i fizyczne oraz procesy immunologiczne. Najczęściej przyczyną choroby są drobnoustroje, a wśród nich przede wszystkim bakterie, następnie wirusy, rzadko pierwotniaki i grzyby.

Zapalenie płuc jest chorobą groźną, ponieważ może dawać różne po­wikłania i może być również powikłaniem innych chorób. Nawet dziś, w dobie skutecznego leczenia, jest częstą przyczyną zgonów w Polsce. Ponad 10000 osób rocznie umiera z powodu tej choroby. Dotyczy to najczęściej ludzi starych, o osłabionej odporności.

• Bakteryjne zapalenie płuc. Z punktu widzenia praktycznego bak­teryjne zapalenie płuc dzieli się na „szpitalne” i „poza szpitalne”. Podział ten jest uzasadniony, ponieważ w obu przypadkach cho­robę wywołują różne czynniki i różny ma ona przebieg.

„Szpitalne” zapalenie płuc jest wywołane przez bakterie bytujące w środowisku szpitalnym. Ponieważ bakterie te są w dużej mierze oporne na antybiotyki, ten rodzaj zapalenia płuc w samej swej istocie jest groźniejszy.

„Pozaszpitalne” („uliczne”, „domowe”) zapalenie płuc jest najczęściej wywoływane przez dwoinkę zapalenia płuc, na ogół wrażliwą na antybiotyki. W normalnych warunkach ten typ zapalenia płuc „pomyślnie reaguje” na odpowiednio prowadzone leczenie.

Objawy zapalenia płuc to: nagły początek choroby, wysoka go­rączka z dreszczami, kaszel, czasem bóle w klatce piersiowej. Bóle mo­gą świadczyć o tym, że proces chorobowy objął również opłucną. W przebiegu choroby możliwe są różne powikłania, może ona być również „maską” innej choroby, np. gruźlicy, ropnia lub nawet nowotworu płuc.

Leczenie. Zapalenie płuc powinno być zasadniczo leczone w szpi­talu. Ponieważ leczenie antybiotykami modyfikuje przebieg choroby, obecnie trudno jest przewidzieć, jak długo ona potrwa. Zależy to od czynnika chorobotwórczego, sił obronnych organizmu oraz właściwie zastosowanego antybiotyku.

Zapobieganie rozwojowi choroby u osób unieruchomionych i nieprzytomnych polega na właściwej opiece pielęgnacyjnej i – wyjąt­kowo – profilaktycznym zastosowaniu antybiotyków. U osób szczegól­nie narażonych możliwe jest stosowanie odpowiednich szczepionek uodporniających.

• Atypowe zapalenie płuc, do którego zalicza się zapalenie wi­rusowe i zapalenie mikoplazmatyczne, ma inny przebieg kliniczny. Objawy nie są tak burzliwe, jak w zapaleniu bakteryj­nym, a poza tym zapalenia tego lekarz nie może (w odróżnieniu od bakteryjnego) tak łatwo „wysłuchać”. O rozpoznaniu rozstrzyga zasadniczo badanie radiologiczne płuc. Wspólne dla wirusowego i mi- koplazmatycznego zapalenia płuc są tylko objawy — przebieg, lecze­nie i rokowanie są różne.

Wirusowe zapalenie płuc jest najczęściej powikłaniem właściwej choroby wirusowej (grypy, odry itp.), leczenie przyczynowe praktycznie nie istnieje, a rokowanie jest niepewne.

Mikoplazmatyczne zapalenie płuc jest właściwie łagod­ną chorobą, skutecznie poddającą się leczeniu odpowiednimi antybio­tykami, a rokowanie jest pomyślne. Wyleczenie jest całkowite, powi­kłania niezwykle rzadkie. Klinicznie choroba ta przypomina przewle­kające się zaziębienie, z dominującym objawem uporczywego kaszlu.

• Zapalenie płuc spowodowane czynnikami chemicznymi lub fi­zycznymi występuje rzadko. Może być wywołane: wdychaniem szkod­liwych substancji, działaniem niektórych leków, przypadkowym lub zamierzonym napromieniowaniem klatki piersiowej promieniami rent­gena, np. w leczeniu raka sutka. Częściej „modelem” takiego zapale­nia jest tzw. zachłystowe zapalenie płuc, w którym po dostaniu się do płuc treści żołądkowej (stany śpiączkowe, różne zatrucia — najczęściej upojenie alkoholowe) dochodzi do uszkodzenia nabłon­ka oddechowego.

• Zapalenie płuc o podłożu immunologicznym zdarza się jako po­wikłanie niektórych rzadkich chorób, mieszczących się w grupie tzw. chorób kolagenowych (gościec, liszaj rumieniowaty postać układowa i in.).