Wsierdzie, cienka warstwa tkanki łącznej wyściełającej od wewnątrz jamę serca i zastawki, może ulegać stanom zapalnym w przebiegu chorób tkanki łącznej, np. gorączki reumatycznej, lub w następstwie zakażenia bakteryjnego.
- Reumatyczne zapalenie wsierdzia jest jednym z poważniejszych objawów gorączki reumatycznej, gdyż może prowadzić do powstania nabytych wad zastawek serca. Na początku choroby występują na ogół obj a wy ogólne w postaci gorączki, bólów i obrzęków stawów, rzadziej zmian na skórze. Objawy wady zastawkowej, najczęściej wytwarzającej się powoli, pojawiają się po paru miesiącach od wystąpienia objawów ogólnych. Często przebieg choroby bywa podstępny. Dotknięte nią osoby, przeważnie dzieci, mogą cierpieć wyłącznie np. na często występujące anginy, ponieważ istnieje przyczynowy związek między zakażeniem niektórymi rodzajami paciorkowców wywołujących anginę i gorączką reumatyczną. Choroba może przebiegać rzutami; zazwyczaj wygasają one po 30 r. życia. Gorączka reumatyczna jest zatem chorobą ludzi młodych. Istotny wpływ mają też warunki życia dziecka (w dobrych warunkach gorączka reumatyczna pojawia się rzadziej).
Leczenie reumatycznego zapalenia wsierdzia jest szpitalne i trwa ok. 6 tygodni. Stosowane są hormony kory nadnercza, najczęściej encorton. Konieczne jest także podawanie penicyliny, a następnie, często przez parę lat, debecyliny, co zmniejsza częstość występowania nawrotów choroby.
Zapobieganie polega na starannym leczeniu penicyliną każdej anginy i usunięciu innych ognisk zakażenia paciorkowcami.
- Bakteryjne zapalenie wsierdzia. W chorobie tej bakterie, przeważnie paciorkowce, osiedlają się bezpośrednio na zastawkach serca, powodując powstawanie specyficznych tworów brodawkowatych lub owrzodzeń, a czasem i przedziurawienie zastawki. Najczęściej atakowane są zastawki zmienione wskutek gorączki reumatycznej, ale zdarza się bakteryjne zapalenie wsierdzia na zastawkach zdrowych lub w przebiegu wrodzonych wad serca.bBakteryjne zapalenie wsierdzia występuje u osób w każdym wieku. Ostatnio stwierdza się je coraz częściej u ludzi starych.
Objawy choroby mogą być bardzo różnorodne. Najczęściej są to nieregularne stany podgorączkowe i gorączkowe, osłabienie, złe samopoczucie, bladość, chudnięcie, objawy niewydolności krążenia, zapalenie nerek, czasem bóle brzucha. Często są to powikłania powstałe wskutek zatorów.
Rozpoznanie niekiedy bywa bardzo trudne, zwłaszcza jeśli chory uprzednio nie miał wady serca. Decydujące znaczenie ma wyhodowanie bakterii ze krwi.
Leczenie jest długie i żmudne. Polega na stosowaniu dożylnym antybiotyków (przeważnie dwu) przez 4 do 8 tygodni. Jeżeli choroba postępuje szybko i narastają objawy niewydolności krążenia, niezbędne jest chirurgiczne wycięcie chorej zastawki i wszczepienie na jej miejsce sztucznej. Jeśli bakteryjne zapalenie wsierdzia jest powikłaniem wszczepienia sztucznej zastawki, niezbędna jest jej szybka wymiana.
Zapobieganie, wobec ciężkiego przebiegu choroby, jest niezwykle ważne. Polega ono na stosowaniu u chorych z wadami serca zastawkowymi i wrodzonymi penicyliny domięśniowo lub ampicyliny doustnie na godzinę przed usunięciem zęba i każdym zabiegiem dentystycznym, w którym może ulec uszkodzeniu dziąsło. Również zabiegi diagnostyczne, takie jak gastroskopia, cystoskopia, rektoskopia czy wyłyżeczkowanie jamy macicy wymagają osłony odpowiednio dobranymi antybiotykami.