Celem terapii astmy jest opanowanie objawów, zapobieganie zaostrzeniom i zmniejszenie ryzyka utraty funkcji płuc. W praktyce dostępne w Polsce grupy leków obejmują krótkodziałające i długodziałające beta2-mimetyki, wziewne kortykosteroidy, antagoniści receptorów leukotrienowych, antycholinergiczne leki wziewne, preparaty łączone oraz leki systemowe i biologiczne. Wybór preparatu opiera się na fenotypie astmy, nasileniu i odpowiedzi na leczenie.
Klasyfikacja, mechanizmy działania i porównanie skuteczności
W tej części zestawiono mechanizmy i najważniejsze dane kliniczne dotyczące grup stosowanych w Polsce.
| Grupa terapeutyczna | Przykładowe substancje dostępne w Polsce | Mechanizm działania | Główne wskazania i efekty kliniczne |
|---|---|---|---|
| Beta2-mimetyki krótkodziałające | salbutamol (Ventolin, generiki) | Agonizm receptora β2 → szybka bronchodilatacja | Doraźna ulga skurczu oskrzeli; szybkość działania ważna w zaostrzeniach |
| Beta2-mimetyki długodziałające | formoterol (Oxis, Foradil), salmeterol (Serevent) | Utrzymywana stymulacja β2 → przedłużona bronchodilatacja | Dodatek do steroidów wziewnych w kontroli przewlekłej; zmniejszenie nocnych objawów |
| Kortykosteroidy wziewne | budesonid (Pulmicort), flutykazon (Seretide, Flixotide), beklometazon | Hamowanie zapalenia oskrzeli przez wpływ na geny zapalne | Podstawa kontroli przewlekłej astmy; redukcja zaostrzeń i hospitalizacji |
| Antagoniści receptora leukotrienowego | montelukast (Singulair, generiki) | Blok receptorów CysLT → ograniczenie skurczu i zapalenia | Dodatkowe korzyści u chorych z alergią aspirynową lub nocy |
| Antycholinergiczne leki wziewne | tiotropium (Spiriva Respimat) | Blok cholinergicznych receptorów M3 → bronchodilatacja | Opcja u dorosłych z przewlekłymi objawami mimo LABA/ICS |
| Preparaty łączone (ICS/LABA, ICS/LABA/LAMA) | budesonid/formoterol (Symbicort), flutikazon/salmeterol (Seretide), trelegy (flutykazon/umeclidinium/vilanterol) | Łączenie przeciwzapalnego i bronchodilatacyjnego działania | Lepsza kontrola objawów, redukcja zaostrzeń w porównaniu z monoterapią |
| Sterydy systemowe | prednizon, prednizolon | Systemowe tłumienie zapalenia | Krótkie kuracje w silnych zaostrzeniach; długotrwałe stosowanie obarczone ryzykiem |
| Leki biologiczne | omalizumab (Xolair), mepolizumab (Nucala), benralizumab (Fasenra), dupilumab (Dupixent) | Celowane blokowanie IgE lub IL‑5/IL‑4R → redukcja eozynofilii i zaostrzeń | Ciężka astma eozynofilowa lub atopowa niewrażliwa na standardową terapię |
Dane z badań porównawczych wykazują, że połączenie ICS i LABA zapewnia lepszą kontrolę i mniejsze ryzyko zaostrzeń niż wyższe dawki samego ICS. Leki biologiczne w wyselekcjonowanych fenotypach redukują częstość hospitalizacji i zapotrzebowanie na steroidy systemowe.
Profil bezpieczeństwa i formy podania
Wziewne kortykosteroidy przy prawidłowej technice mają niski profil ryzyka, acz przy dużych dawkach rośnie ryzyko osteoporozy, zaćmy, supresji osi nadnerczowo-płciowej. Najczęstsze działania niepożądane beta2-mimetyków to drżenia i tachykardia. Antagoniści leukotrienów mają rzadkie efekty neuropsychiatryczne zgłaszane przez pacjentów. Leki biologiczne wymagają monitorowania pod kątem reakcji nadwrażliwości; w praktyce dostępne są programy terapeutyczne NFZ dla ciężkiej astmy, które narzucają kryteria i kontrolę efektów.
Formy podania obejmują inhalatory ciśnieniowe (pMDI), inhalatory proszkowe DPI oraz nebulizatory. Technika inhalacyjna ma krytyczny wpływ na efektywność. U starszych pacjentów i małych dzieci nebulizacja lub połączenie inhalatora z komorą ułatwia podanie. Wybór urządzenia powinien uwzględniać zdolność pacjenta do głębokiego wdechu oraz preferencje.
Zasady dawkowania, monitorowania i praktyczne wybory
Algorytmy eskalacji bazują na nasileniu objawów i wynikach spirometrii. W praktyce internistycznej konieczne jest:
- ocenianie kontroli astmy co 3‑6 miesięcy,
- stosowanie spirometrii i pomiarów szczytowego przepływu dla monitorowania,
- eskalacja do ICS/LABA przy utrzymujących się objawach i rozważenie leków biologicznych przy ciężkiej astmie eozynofilowej.
Interakcje istotne klinicznie obejmują jednoczesne stosowanie beta‑blokad i beta2‑mimetyków oraz leki wpływające na metabolizm steroidów. Przeciwwskazania zależą od grupy: np. nieselektywne beta‑blokery u chorych z aktywną astmą. W czasie ciąży preferowane są wziewne kortykosteroidy o udokumentowanym profilu bezpieczeństwa jak budesonid; leki biologiczne oceniane są indywidualnie.
Wytyczne, dostępność, edukacja i praktyczne porady dla pacjentów
Polskie Towarzystwo Chorób Płuc i międzynarodowe rekomendacje GINA podkreślają znaczenie terapii opartej na kontroli, minimalizacji stosowania steroidów systemowych oraz włączenia leków biologicznych u odpowiednich chorych. Refundacja w Polsce zależy od wykazów refundacyjnych i programów lekowych NFZ; biologiczne terapie zwykle wymagają kwalifikacji i prowadzenia w ośrodkach specjalistycznych.
Dla pacjentów najważniejsze praktyczne wskazówki:
- stosować technikę inhalacyjną zgodnie z instrukcją i okresowo ją weryfikować,
- nie pomijać stałych dawek kontrolnych; w przypadku pominięcia dawki przyjąć natychmiast po przypomnieniu, chyba że zbliża się pora kolejnej dawki,
- w zaostrzeniu sięgnąć po doraźny beta2‑mimetyk i zgłosić się do lekarza, jeśli objawy nie ustępują lub występuje trudność oddychania.
Regularne monitorowanie, współpraca z pulmonologiem oraz programy edukacyjne dostępne w placówkach POZ i szpitalach zwiększają adherence i ograniczają liczbę zaostrzeń. Mity o „szkodliwości” wziewnych kortykosteroidów często wynikają z braku informacji i powinny być korygowane konkretnymi danymi o korzyściach przewyższających ryzyko przy właściwym stosowaniu.
