Posted in Regulacja czynności tkanek i narządów zależy od współdziałania dwóch nadrzędnych układów: wewnątrzwydzielniczego (dokrewnego, endokrynnego) i nerwowego. Gruczoły wydzielania dokrewnego, podobnie jak inne narządy, są unerwione. Unerwienie to wpływa pośrednio na czynność sekrecyjną poprzez regulowanie przepływu krwi przez tkankę gruczołową, a w niektórych przypadkach także bezpośrednio. Zasadniczą rolę sygnałów informacyjnych pomiędzy układem nerwowym a wewnątrzwydzielniczym spełniają substancje chemiczne wydzielane przez komórki nerwowe (neurony). Substancje te — nazywane neurohormonami — powstają w wyspecjalizowanych komórkach obszaru ośrodkowego układu nerwowego, zwanego podwzgórzem.
- Neurohormony podwzgórza
Neurohormony podwzgórza kontrolują czynność przysadki. Ich rola polega na pobudzaniu albo hamowaniu syntezy i uwalniania hormonów przysadki. W nazewnictwie angielskim neurohormony o działaniu pobudzającym uwalnianie noszą nazwę releasing hormone (RH) lub releasing factor (RF), natomiast neurohormony o działaniu hamującym określane są jako inhibiting hormone (IH) lub inhibiting factor (IF). Według zaleceń Komisji Słownictwa Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, opartych na dokumencie międzynarodowym, nazwy neurohormonów podwzgórza typu czynników uwalniających powinny być zaopatrzone w końcówkę ,,-liberyna”, natomiast nazwy czynników hamujących powinny mieć końcówkę ,,-statyna”.
Do neurohormonówo działaniu pobudzającym uwalnianie hormonów przysadkowych należą:
Tyreoliberyna (TRH), neurohormon pobudzający uwalnianie tyreotropiny, pobudza również wydzielanie prolaktyny i wpływa na czynność ośrodkowego układu nerwowego; w diagnostyce jest stosowany związek syntetyczny odpowiadający naturalnemu.
Kortykoliberyna (CRF, CRH), neurohormon pobudzający uwalnianie kortykotropiny.
Luliberyna (LHRH), neurohormon pobudzający uwalnianie gonadotropin, określany jest też jako LH/FSH-RH lub Gn-RH, ponieważ stymuluje wydzielanie zarówno hormonu luteinizującego (LH), jak i folikulostymuliny (FSH); preparat syntetyczny luliberyny jest stosowany w diagnostyce i w lecznictwie.
Do neurohormonów hamujących uwalnianie hormonów przysadkowych należą somatostatyna i dopamina.
Somatostatyna (GHIH), czynnik hamujący uwalnianie somatotropiny, czyli hormonu wzrostu (GH), ma również zdolność hamowania uwalniania większości hormonów peptydowych oraz hormonów tkankowych i niektórych enzymów wydzielanych w przewodzie pokarmowym.
Dopamina jest czynnikiem hamującym wybiórczo uwalnianie prolaktyny.
Neurosekrecja w podwzgórzu podlega z kolei wpływom regulacyjnym czynnych biologicznie związków wytwarzanych w mózgu, które przekazują informacje pomiędzy komórkami nerwowymi, z neuronu do neuronu albo do efektora. Do grupy tych związków, zwanych neuroprzekaźnikami, neuromediatorami lub też neurotransmiterami, należy m.in. noradrenalina, dopamina, acetylocholina, serotonina, kwas gamma-aminomasłowy.
- Przysadka
Przysadka, będąca jednym z najmniejszych gruczołów dokrewnych, zajmuje kluczową pozycję w układzie wydzielania wewnętrznego. Składa się z dwóch części: przedniej – gruczołowej i tylnej – nerwowej, o odmiennym utkaniu i odmiennej czynności hormonalnej.
W części nerwowej przysadki są uwalniane do krwi dwa hormony: wazopresyna i oksytocyna. Obydwa są syntetyzowane poza przysadką, w komórkach neurowydzielniczych podwzgórza, skąd przedostają się do przysadki drogą wypustek nerwowych.
Część gruczołowa przysadki, będąca pod bezpośrednim wpływem podwzgórza i innych ośrodków mózgu, za pośrednictwem swych hormonów oddziałuje na wiele ważnych czynności biologicznych, takich jak regulacja procesu wzrastania i kontrola aktywności obwodowych gruczołów dokrewnych. Hormony przysadki działają pobudzająco na czynność wydzielniczą tarczycy, kory nadnerczy i gruczołów płciowych; towarzyszy temu wpływ troficzny, zapewniający utrzymanie prawidłowej struktury tych gruczołów. Z tego względu hormony te nazwano ogólnie tropinami lub hormonami tropowymi (tyreotropina, adrenokortykotropina, gonadotropiny).
Hormony przysadki oddziałujące na gruczoły obwodowe należą do układu regulacyjnego określanego mianem ujemnego sprzężenia zwrotnego. W mechanizmie tym nadmiar hormonu obwodowego hamuje wydzielanie odpowiedniej tropiny przysadkowej, natomiast jego niedobór jest czynnikiem pobudzającym wydzielanie hormonu tropowego.
