• Uchyłkowatość jelita grubego

Uchyłkowatość jelita grubego jest to występowanie woreczkowa- tych uwypukleń w ścianie jelita na zewnątrz od jego światła, najczęś­ciej umiejscowionych w esicy. Uchyłkowatość jest często spotykaną chorobą w krajach o wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego i doty­czy 1/3 osób, które ukończyły 50 r. życia. Na odwrót, jest ona rzadkoś­cią w krajach rozwijających się. Te różnice geograficzno-epidemiologiczne zależą najprawdopodobniej od odmiennego sposobu życia i ży­wienia. W odróżnieniu od społeczeństw słabo rozwiniętych, ludność krajów o wysokim stopniu uprzemysłowienia żywi się pokarmami wy­soce oczyszczonymi, pozbawionymi włókien roślinnych, czyli tzw. pokarmami ubogoresztkowymi. Dieta ubogoresztkowa uwa­żana jest obecnie za jedną z głównych przyczyn uchyłkowatości.

Ważną rolę w rozwoju uchyłkowatości może także odgrywać stres. Wywołując wzmożone napięcie mięśniówki jelit, zwiększa on ciśnienie jelitowe, które ma być bezpośrednio odpowiedzialne za powstanie lo­kalnych uwypukleń, czyli uchyłków, w najsłabszych miejscach ściany jelita.

Objawy. Występują bóle brzucha (najczęściej w lewym dole biod­rowym), zaparcie stolca lub biegunka, albo też naprzemienne zaparcie i biegunka. Najczęściej spotykanymi powikłaniami są ostre krwawie­nia z uchyłków, przedziurawienie (perforacja) i ostre zapalenie. Ostre, obfite krwawienie (krwotok) objawia się wypróżnie­niami z płynną lub skrzepłą krwią oraz ogólnoustrojowymi następ­stwami, jakie daje znaczny ubytek krwi.

Ostre zapalenie uchyłka oraz przedziurawienie przebiegają z silnym bólem brzucha umiejscowionym zwykle w lewym dole biodrowym, gorączką oraz objawami zapalenia otrzewnej.

Rozpoznanie niepowikłanej uchyłkowatości jelita grubego opiera się głównie na badaniu radiologicznym (tzw. kontrastowy wlew doodbytniczy). Oprócz wlewu, w celu wykluczenia innych chorób za­palnych i nowotworowych, wykonuje się wziernikowanie części lub całego jelita grubego za pomocą odpowiednich instrumentów optycz­nych.

W leczeniu niepowikłanej uchyłkowatości jelita grubego zaleca się dietę bogatoresztkową (włókniste jarzyny, razowe pieczywo) oraz otręby pszenne. Pomocnicze znaczenie ma stosowanie leków przeciw­bólowych i rozkurczowych. Nie ustępujące ostre zapalenie uchyłków, przedziurawienie i krwotok są wskazaniami do operacji. Krwotok o umiarkowanym natężeniu może zatrzymać się samoistnie, ale zwykle zachodzi potrzeba przetoczenia krwi.

• Zaburzenia czynnościowe jelit

Zaburzenia czynnościowe jelit zwane też zespołem drażliwego jelita. Choroba bywa określana wieloma innymi nazwami, m.in. także jako spastyczne zapalenie okrężnicy. Jest to nazwa nie­słuszna, gdyż choroba nie ma natury zapalnej. U podłoża zespołu cho­robowego leżą zaburzenia kurczliwości jelita grubego i in­nych części przewodu pokarmowego, które objawiają się bólami brzu­cha i nieprawidłowymi wypróżnieniami.

Zaburzenia czynnościowe są najczęstszą chorobą przewodu pokar­mowego (znacznie częstszą u kobiet niż u mężczyzn) i zwykle występu­ją u osób młodych i w średnim wieku. Choroba ta, podobnie jak uchył­kowatość jelita grubego, jest pospolita w społeczeństwach o wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego.

Przyczyny zaburzeń czynnościowych jelit nie są pewne, ale wy­daje się bardzo prawdopodobne, że zasadniczą rolę odgrywają stres i dieta ubogoresztkowa, zawierająca mało włókien roślinnych. Czasami choroba rozpoczyna się po zatruciu pokarmowym, po przebyciu czer­wonki lub zakażenia pasożytniczego. Na ogół jednak nie udaje się uchwycić żadnych czynników inicjujących chorobę.

Objawy są bardzo podobne do spotykanych w uchyłkowatości je­lita grubego, przy czym uchyłkowatość bywa często poprzedzona zabu­rzeniami czynnościowymi. Ze względu na główne objawy, wyróżnia się trzy postacie kliniczne:

1. postać z bólami i zaparciem,
2. postać z bie­gunką ciągłą lub epizodyczną (z bólami albo bez)
3. postać mie­szaną, z naprzemiennym zaparciem i biegunką.

Bóle mogą występować w każdej części brzucha, ale stosunkowo najczęściej lokalizują się w lewym dole biodrowym. Poza tym są one odczuwane w obu podżebrzach, prawym dole biodrowym, podbrzuszu i lędźwiach. To rozmaite umiejscowienie nasuwa chorym i lekarzom przypuszczenie, że przyczy­ną bólów są choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki, wyrost­ka robaczkowego, nerek lub choroby ginekologiczne.

W postaci z zaparciem stolce są skąpe, zbite, przypominają „kozie bobki”, oddawane są rzadko i z silnym parciem. Wielodniowe zaparcie stolca zmusza chorych do częstego stosowania środków prze­czyszczających, których skuteczność maleje z biegiem czasu. To z ko­lei prowadzi do zwiększenia dawki leku lub poszukiwania nowego spe­cyfiku.

W postaci biegunkowej chorzy mają zwykle kilka (3 — 5) wypróżnień dziennie, przy czym pierwsze, poranne wypróżnienie jest stosunkowo dobrze uformowane, zaś następne coraz luźniejsze. Wy­próżnienia przeważnie następują w pierwszej połowie dnia i prawie nigdy nie zdarzają się w nocy. Biegunka może być ciągła — występuje dzień po dniu — lub może przebiegać w postaci okresowych, 1 – 3-dniowych epizodów.

W postaci mieszanej okresy zaparcia występują naprze­miennie z okresami biegunki.

W każdej postaci klinicznej w stolcu często obecny jest śluz w for­mie białych, szarych lub zielonkawych galaretowatych mas, strzępów albo długich pasm. Pasma śluzu bywają nierzadko mylone przez cho­rych z robakami jelitowymi. U wielu osób współistnieje cały szereg in­nych dolegliwości, takich jak wzdęcie brzucha, kruczenia, przelewa­nia, nadmierne oddawanie gazów, odbijania, zaburzenie nastroju, ner­wowość, zły sen, sensacje sercowe. Uporczywe, przewlekle utrzymują­ce się dolegliwości wzbudzają podejrzenia chorych o chorobę nowo­tworową. Z kolei lęk przed nieuleczalną chorobą pogłębia dolegliwoś­ci, które go wywołały.

Mimo licznych dolegliwości i przewlekłego przebiegu ogólny stan chorych jest dobry, a podstawowe badania laboratoryjne są prawidło­we. Objawy ulegają złagodzeniu w czasie urlopów, pod wpływem rela­ksu i na odwrót — zaostrzają się pod wpływem przeciążeń psychicz­nych, stresu. Przyczyną zaostrzeń mogą być także zatrucia pokarmo­we, a niekiedy intensywne leczenie antybiotykami.

Rozpoznanie choroby jest trudne, obciążające chorego i kło­potliwe dla lekarza. Różnorodność i nieswoistość objawów zmusza zwykle do wykonania wielu badań krwi, moczu i kału, badań radiolo­gicznych i endoskopowych, badania ginekologicznego i wielu innych. Mnogość badań powoduje, że przeprowadzenie ich w warunkach am­bulatoryjnych staje się uciążliwe i dlatego często chorzy trafiają do szpitala. Liczne badania mają sens eliminacyjny. Ich celem jest wy­kluczenie chorób, które można wiązać z różnorodną lokalizacją bólu. Zaburzenia czynnościowe są chorobą przykrą i przewlekłą, nie grożą jednak poważnymi konsekwencjami ani rozwojem choroby nowotwo­rowej i nie wymagają leczenia operacyjnego. Nie towarzyszą im żadne zmiany organiczne — stąd właśnie nazwa choroby.

Leczenie zaburzeń czynnościowych jest niewdzięczne. U jego podłoża leży staranne wyjaśnienie osobie nimi dotkniętej istoty choro­by, zapewnienie o jej łagodności choć dokuczliwej naturze i uwolnie­nie od lęku. Chory musi wiedzieć, że choroba przebiega przewlekle i że mimo leczenia mogą zdarzyć się zaostrzenia. Zmiany lekarzy, wizy­ty u różnych i kolejnych specjalistów, którzy „naprawdę” rozpoznają chorobę, nic nie dadzą, poza zmęczeniem chorego.

W postaci z zaparciem korzystny wpływ wywiera dieta bogatoresztkowa, obfita w jarzyny zawierające dużo włókien roślinnych. Prostym, a często skutecznym sposobem uregulowania wypróżnień jest spożywanie otrąb pszennych z jednoczesnym wypijaniem dużej ilości płynów. W postaci mieszanej i biegunkowej otręby są mniej skuteczne, ale warto je spróbować. Gdy wiodącym objawem jest biegunka, zalecane są środki objawowo hamujące perystaltykę jelit. W przypadku wystąpienia bóli stosowane są leki przeciwbólowe i roz­kurczowe. Chorzy z silnie wyrażonym lękiem, depresją lub znacznym pobudzeniem nerwowym kierowani są na poradę do psychologa obez­nanego z chorobami przewodu pokarmowego. W razie potrzeby stoso­wane są środki psychotropowe.